https://www.deepl.com/ <<< Traduzione di qualità con un solo click per sempre!
Ελλάδα και Ιταλία: Κρατισμός vs Κοινωνία Πολιτών στην Ευρώπη των 27
Μια κοινωνιολογική και πολιτική ανάλυση
του Ευάγγελου Αλεξανδρή Ανδρούτσου
Δύο χώρες, μία διαρκής κρίση διακυβέρνησης, έλλειμμα πολιτικής εμπιστοσύνης
Η Ελλάδα και η Ιταλία μοιράζονται μια παραδοσιακή κουλτούρα υπερκεντρωμένου κράτους, όπου η εξουσία συχνά λειτουργεί με κομματοκρατία, αυταρχικές πρακτικές και συγκεντρωτισμό. Ωστόσο, και στις δύο χώρες, η κοινωνία των πολιτών αντιστέκεται, προωθώντας εναλλακτικά μοντέλα (εθελοντισμός, συνεταιρισμοί, Τρίτος Τομέας).
Σε αντίθεση, η Ευρώπη των 27 προωθεί τον πλουραλισμό των βέλτιστων πρακτικών: αποκέντρωση, διαβούλευση και επικουρικότητα (subsidiarity). Αυτό το άρθρο εξετάζει:
- Τα αδύναμα σημεία της Ελλάδας και της Ιταλίας.
- Τις βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές.
- Πώς η κοινωνία των πολιτών μπορεί να γίνει η βασική πηγή ανανέωσης.
Ι. Τα αδύναμα σημεία: Κρατισμός και κομματοκρατία
1. Ελλάδα: Ο κόμβος του κρατισμού, το μικροαστικό όνειρο φυγής από το χωριό και την αγροτιά
- Συγκεντρωτισμός: Το 90% των αποφάσεων λαμβάνεται στην Αθήνα (σύμφωνα με την OECD), το φαινόμενο ονομάζεται “Αθηνοκεντρισμός” και αποτελεί αληθινή μάστιγα της χώρας.
- Κομματοκρατία: Η δημόσια διοίκηση λειτουργεί ως επέκταση των κομμάτων (βλ. Featherstone, 2015). Δηλαδή τα κόμματα λειτουργούν ως ιμάντες μετάδοσης των δικών τους εσωτερικών συμφερόντων προς την κοινωνία, αδιαφορώντας εντελώς για τη συναίνεση και την ανάδραση των πολιτών, χωρίς αμφίδρομη επικοινωνία και χωρίς ίχνος διαβούλευσης.
- Ασθενής έως ανύπαρκτη τοπική αυτοδιοίκηση: Οι δήμοι έχουν πολύ περιορισμένη οικονομική αυτονομία (μόνο 5% των φόρων παραμένουν τοπικά και όλοι οι δήμοι πνίγονται στα χρέη, επιβιώνουν με κρατικές και ευρωπαϊκές έκτακτες χορηγίες διάσωσης).
2. Ιταλία: Ο διχασμός βορρά-νότου
- Υπερβολική γραφειοκρατία: Η Ιταλία είναι 62η παγκοσμίως σε ευκολία επιχειρηματικότητας (World Bank, 2023). Υστερεί σημαντικά ως προς άλλες αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες διώχνοντας επενδύσεις, ακόμα την εσωτερική επιχειρηματικότητα, καταδικάζοντας τις νέες γενιές στη μετανάστευση εκτός Ιταλίας για καριέρα.
- Ασυμμετρία αποκέντρωσης: Οι βόρειες περιοχές (όπως η Λομβαρδία) έχουν αυξημένη αυτονομία και βιομηχανικό πλούτο, ενώ ο Νότος παραμένει εξαρτημένος από τη Ρώμη αν και παραμένει για αιώνες η πηγή της ιταλικής διανόησης, κουλτούρας, παιδείας.
Κοινό σημείο αδυναμίας:
- Έλλειψη διαβούλευσης: Οι πολίτες δεν συμμετέχουν στη σύνθεση πολιτικής (Putnam, 1993), δεν υπάρχουν καταξιωμένοι θεσμοί δημοκρατικού διαλόγου και συναπόφασης, υπάρχει σαφέστατα έλλειμμα κινητικότητας και οργάνωσης της κοινωνίας πολιτών που αντιμετωπίζεται εχθρικά από τις πολιτειακές εξουσίες.
ΙΙ. Τα δυνατά σημεία: Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών
1. Ελλάδα: Ο τρίτος τομέας ως αντιβασιλέας
- Ιστορική παρουσία: Από τον 19ο αιώνα, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί και οι τοπικές ενώσεις (π.χ. πυροσβεστικά σωματεία) στα πρότυπα της Ιταλίας, Γαλλίας, Γερμανίας… ανέλαβαν ρόλους που το κράτος αγνοούσε.
- Σύγχρονες πρωτοβουλίες:
- Καλοσκοπή Restart: Αναζωογόνηση εγκαταλειμμένων χωριών μέσω συνεταιριστικών μοντέλων.
- Βαλτετσινίκο: Κοινωνική επιχείρηση για ενίσχυση της αγροτικής οικονομίας.
2. Ιταλία: Η δύναμη των Περιφερειών
- Επιτυχημένη αποκέντρωση: Η δημοκρατική κεντροαριστερή Εμίλια-Ρομάνια είναι παγκόσμιο μοντέλο για τους βιομηχανικούς συνεταιρισμούς (Bagnasco, 1977) και τη σύνθεση πολιτικής με πρωταγωνιστή την κοινωνία πολιτών σε κάθε βήμα απόφασης.
- Κοινωνικός εθελοντισμός: Το 38% των Ιταλών συμμετέχει σε εθελοντικές δράσεις (Eurostat, 2022) και τον ισχυρό Τρίτο Τομέα, συνταγματικά, θεσμικά, νομικά πλήρως κατοχυρωμένο και ενεργό για πάνω από 2 αιώνες.el.wikipedia.org/wiki/Τρίτος_τομέας
ΙΙΙ. Βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές
1. Γερμανία: Το μοντέλο της «Επικουρικότητας» της Ομοσπονδίας των Land (Περιφέρειες)
- Τοπική αυτοτέλεια: Οι δήμοι ελέγχουν το 50% των φόρων τους.
- Συμμετοχικές διαδικασίες: Πλατφόρμες όπως Bürgerdialog επιτρέπουν στους πολίτες να προτείνουν, να συζητούν και να συναποφασίζουν πολιτικές.
2. Σκανδιναβικές χώρες: Εμπιστοσύνη και διαφάνεια
- Βαθιά τοπική δημοκρατία: Στη Σουηδία, οι δημοτικές συνελεύσεις λαμβάνουν αποφάσεις για τον προϋπολογισμό.
- Κοινωνικός διάλογος: Τα συλλογικά συμβούλια (collective bargaining) καθορίζουν τις εργασιακές πολιτικές.
3. Γαλλία: Συντονισμένη επιτελικά αποκέντρωση χωρίς χάος
- Μεταφορά δεδομένων: Το ψηφιακό έργο «France Num» ενισχύει την ψηφιακή συνοχή των περιφερειών και δήμων, επιτρέποντας στις τοπικές κοινωνίες να αναλαμβάνουν παντού πρωτοβουλίες αυτοδιαχείρισης.
IV. Προτάσεις για Ελλάδα και Ιταλία
1. Ριζική αποκέντρωση
- Ελλάδα: Να μεταφερθούν τουλάχιστον το 30% των φόρων στους δήμους.
- Ιταλία: Ενίσχυση των θεσμικών καταστατικών αρμοδιοτήτων (ordinary statutes) για τον Νότο.
2. Ενίσχυση του Τρίτου Τομέα
- Φορολογικά κίνητρα για κοινωνικές επιχειρήσεις.
- Δημόσια χρηματοδότηση με αξιολόγηση βάσει αποτελεσμάτων.
3. Ψηφιακή διακυβέρνηση
- Πλατφόρμες όπως «Ανοιχτή σύσκεψη» (OpenAgenda) για συμμετοχικό σχεδιασμό πολιτικής.
- Ο Τρίτος τομέας της οικονομίας είναι αυτός ο οποίος εμπεριέχει της μη καπιταλιστικές επιχειρήσεις και τις ιδιωτικές ή άτυπες ενώσεις. Οργανώσεις δηλαδή που δεν έχουν ως πρωτεύοντα σκοπό την επιδίωξη κέρδους αλλά δραστηριοποιούνται με γνώμονα την αλληλεγγύη και σκοπό την κοινή ωφέλεια.
https://slideplayer.gr/slide/13923751/
Συμπέρασμα: Προς μια ενιαία βέλτιστη δημοκρατική Ευρώπη των πολιτών
Η Ελλάδα και η Ιταλία μπορούν να αντλήσουν διδάγματα από την Ευρώπη των 27, αλλά και από τη δική τους κοινωνία πολιτών. Το κλειδί είναι:
✅ Δραστικά λιγότερος κομματοκρατικός έλεγχος και επιβολή αποφάσεων από τα πάνω, περισσότερη τοπική αυτονομία και πρωτοβουλία της κοινωνίας πολιτών από τα κάτω με αυτοοργάνωση, εθελοντισμό.
✅ Συνεταιρισμοί και εθελοντισμός ως εναλλακτικοί πυλώνες αυτοφυούς υγιούς τοπικής ολιστικής ανάπτυξης της κοινωνίας χωρίς εμμονή στις οικονομικές διαστάσεις κάθε προβλήματος.
✅ Διαβούλευση ως βασική αρχή λήψης δημοκρατικών αποφάσεων που αοφορύν τους ίδιους τους πολίτες.
Βιβλιογραφία/Πηγές:
- Putnam, R. (1993). Making Democracy Work.
- Featherstone, K. (2015). Europe and the Greek Crisis.
- Eurostat (2022). Volunteering in the EU.
- OECD (2023). Decentralisation in Greece.
