Η δημογραφική αλλαγή στην Ευρώπη: Μια ωρολογιακή βόμβα με πολλαπλές επιπτώσεις
Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη όχι μόνο με τις υπό εξέλιξη γεωπολιτικές και διπλωματικές ρήξεις στο εσωτερικό της αλλά και με τις εξωγενείς δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης, με έναν πόλεμο στην αυλή της και γειτονικές εμπόλεμες χώρες, μια οικονομική κρίση λόγω δημόσιου χρέους του ΑΕΠ, όχι μόνο με την περιβαλλοντική αλλά και με μια δραματική δημογραφική κρίση. Τα ποσοστά γονιμότητας μειώνονται με ταχύ ρυθμό, δημιουργώντας μια σειρά προκλήσεων για τις κοινωνίες και τις οικονομίες των ευρωπαϊκών χωρών. Η μείωση των γεννήσεων σε συνδυασμό με τη γήρανση του πληθυσμού δημιουργούν μια “δημογραφική ωρολογιακή βόμβα” που απειλεί τη βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, την αγορά εργασίας και την οικονομική ανάπτυξη, κατά συνέπεια την κοινωνική συνοχή και πολιτειακή διακυβέρνηση.
Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη γονιμότητα
Το ζήτημα της γονιμότητας είναι πολυδιάστατο και επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως:
- Κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες: Το κόστος ζωής, η ανεργία, η επισφάλεια στην εργασία και η έλλειψη προσιτής στέγης αποτελούν σημαντικά εμπόδια για τη δημιουργία οικογένειας.
- Πολιτιστικοί παράγοντες: Οι αλλαγές στις κοινωνικές αξίες, οι ρόλοι των φύλων και η αυξανόμενη εστίαση στην προσωπική ανάπτυξη και την καριέρα έχουν οδηγήσει σε καθυστέρηση της τεκνοποίησης ή στην επιλογή για μη απόκτηση παιδιών.
- Πολιτικές και θεσμικές παρεμβάσεις: Η έλλειψη επαρκούς στήριξης από το κράτος στις οικογένειες, η δυσκολία στην πρόσβαση σε υπηρεσίες φροντίδας παιδιών και η απουσία πολιτικών που να διευκολύνουν την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής επιτείνουν το πρόβλημα.
Η Ευρώπη στο “κόκκινο”
Η μείωση της γονιμότητας είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, αλλά η Ευρώπη βρίσκεται σε ιδιαίτερα δυσμενή θέση. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, ο μέσος όρος ηλικίας των γυναικών κατά τη γέννηση του πρώτου τους παιδιού στην ΕΕ είναι 29,4 έτη. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών με την Ιταλία να κατέχει την αρνητική πρωτιά με τις μεγαλύτερες σε ηλικία μητέρες (31,7 ετών), την Ελλάδα στην έκτη θέση και το Αζερμπαϊτζάν να έχει τις νεότερες (24,6 ετών).
Οι επιπτώσεις της δημογραφικής γήρανσης
Η δημογραφική γήρανση έχει σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνία και την οικονομία. Η μείωση του εργατικού δυναμικού και η αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων δημιουργούν πιέσεις στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, αυξάνουν το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης και επιβαρύνουν την οικονομική ανάπτυξη. Επιπλέον, η γήρανση του πληθυσμού μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση και περιθωριοποίηση των ηλικιωμένων. Η επιμήκυνση της ζωής απαιτεί αυξανόμενους πόρους για την κοινωνική πρόνοια για πολύ περισσότερα χρόνια από όσα είχαν προϋπολογιστεί κατά τα γόνιμα χρόνια εργασίας και ασφάλισής τους, ποιος θα τα φορτωθεί αν οι νέες γενιές είναι λιγότερες στην εργασιακή πυραμίδα;
Οι προκλήσεις της μετανάστευσης
Η μετανάστευση αποτελεί μια από τις πιθανές λύσεις για την αντιμετώπιση της δημογραφικής γήρανσης. Ωστόσο, η ανεξέλεγκτη και μαζική μετανάστευση από τον τρίτο κόσμο μπορεί να δημιουργήσει νέες προκλήσεις, όπως η κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών, η αύξηση της ανεργίας και η δημιουργία κοινωνικών εντάσεων. Απαιτείται πολιτική και κοινωνική εγρήγορση με κοινωνιολογικούς όρους επιστημονικής, ορθολογικής παρέμβασης που όμως σε χώρες όπως Ιταλία και Ελλάδα είναι από υποβαθμισμένες έως ανύπαρκτες, στο περιθώριο ακόμα και της διδακτικής ύλης στα σχολεία!
Οι πολιτικές αντιμετώπισης του δημογραφικού προβλήματος
Ορισμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, κυρίως Σκανδιναβικές και βόρεις, έχουν λάβει διάφορα μέτρα για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος, όπως η παροχή οικονομικών κινήτρων για την τεκνοποίηση, η βελτίωση της πρόσβασης σε υπηρεσίες φροντίδας παιδιών και η προώθηση πολιτικών που διευκολύνουν την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Ωστόσο, οι πολιτικές αυτές δεν έχουν αποδειχθεί επαρκείς για την αντιστροφή της δημογραφικής τάσης. Το πρόβλημα παραμένει πολυσύνθετο, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, παιδείας, υγείας, ασφάλισης… και απαιτεί συντονισμένες πολιτικές σε όλους τους τομείς διακυβέρνησης.
Συμπεράσματα
Η δημογραφική αλλαγή αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη. Η μείωση της γονιμότητας και η γήρανση του πληθυσμού έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνία και την οικονομία και κάθε χώρα μέλος καταγράφει τις δικές της επιδόσεις με κόκκινα χρώματα. Η αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος απαιτεί μια συνεκτική και πολυεπίπεδη στρατηγική που να λαμβάνει υπόψη όλους τους παράγοντες που επηρεάζουν τη γονιμότητα και να προωθεί την κοινωνική συνοχή και την οικονομική ανάπτυξη. Επειδή όμως η γονιμότητα και τεκνοποίηση γίνεται ολοένα και μεγαλύτερο πρόβλημα για τις αναπτυγμένες οικονομίες, αντίθετα από ό,τι συμβαίνει στις υπανάπτυκτες, χρειάζεται η παρεμβολή κατάλληλων μέτρων εδώ και τώρα για την αναστροφή του παρακμιακού αυτού φαινομένου, ώστε η Ελλάδα να μην μείνει μισή σε πληθυσμό σε έναν αιώνα από σήμερα, ενώ η γειτονική Τουρκία θα έχει υπερδιπλασιάσσει τον δικό της πληθυσμό! Διότι ο αριθμός ππληθυσμών είναι και γεωπολιτικός παράγοντας ισορροπίας μεταξύ κρατών που επιδιώκουν την προσάρτηση εδαφών και θαλασσών στον χώρο κυριαρχίας τους, με διπλωματικές αλλά και εμπόλεμες διαδικασίες δυναμικές στον χωροχρόνο.
Ευάγγελος Αλεξανδρής Ανδρούτσος – Fact Checker
Εκπαιδευτικός, κοινωνιολόγος, δημοσιογράφος, εκδότης.
Σύμβουλος οργάνωσης και επικοινωνίας.
Συντονιστής διεθνών ευρωπαϊκών προγραμμάτων.
