https://www.deepl.com/ <<< TRADUZIONI DI QUALITA’ CON UN CLICK
Η κακοποίηση γυναικών και γυναικοκτονία είναι ένα μόνιμο κοινωνικό πρόβλημα που διασχίζει σύνορα και εποχές
Γράφει ο Ευάγγελος Αλεξανδρής Ανδρούτσος
Κοινωνιοβιολόγος, Κοινωνιοθεραπευτής.
Η κακοποίηση γυναικών και η γυναικοκτονία αποτελούν βαθύτερα κοινωνικά προβλήματα τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ιταλία, αν και οι δύο χώρες έχουν διαφορετικές κοινωνικο-πολιτισμικές βάσεις. Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, έχει αυξηθεί η ευαισθητοποίηση γύρω από το θέμα, ωστόσο οι περιπτώσεις βίας και οι γυναικοκτονίες παραμένουν συχνές. Σύμφωνα με επίσημα στατιστικά στοιχεία, η Ελλάδα καταγράφει μια από τα υψηλότερα ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας στην Ευρώπη, με πολλές γυναίκες να μην αναφέρουν τις κακοποιήσεις λόγω φόβου, ντροπής ή έλλειψης εμπιστοσύνης στις αρχές.
Στην Ιταλία, παρόμοια εικόνα παρατηρείται, αν και υπάρχει μια πιο εδραιωμένη νομοθεσία και ένα πιο ώριμο, δοκιμασμένο και λειτουργικό δίκτυο κοινωνιολογικής υποστήριξης για τις επιζώσες. Ωστόσο, η γυναικοκτονία παραμένει μια σοβαρή πραγματικότητα, με περιπτώσεις γυναικών που χάνουν τη ζωή τους από συντρόφους ή πρώην συντρόφους. Και στις δύο χώρες, η βία κατά των γυναικών συνδέεται συχνά με μια πατριαρχική νοοτροπία που θεωρεί τη γυναίκα ως ιδιοκτησία του άνδρα, υποδεέστερη και υποταγμένη.
Στατιστικά και περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας και γυναικοκτονίας στην Ελλάδα και την Ιταλία
Ελλάδα
Στατιστικά:
- Σύμφωνα με την Ελληνική Αστυνομία, το 2022 καταγράφηκαν 17 γυναικοκτονίες, ενώ το 2021 οι αριθμοί ήταν παρόμοιοι. Η Ελλάδα έχει μια από τις υψηλότερες ποσοστές ενδοοικογενειακής βίας στην Ευρώπη, με περίπου 50% των γυναικών να αναφέρουν ότι έχουν υποστεί κάποια μορφή βίας στη ζωή τους (πηγή: Eurostat).
- Μια έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) το 2021 ανέφερε ότι το 87% των γυναικών που υπέστησαν βία δεν την ανέφεραν στις αρχές, κυρίως λόγω φόβου, ντροπής ή έλλειψης εμπιστοσύνης.
Χαρακτηριστικές περιπτώσεις:
- Η περίπτωση της Καρολάιν Κράουτς (2021): Η 20χρονη φοιτήτρια δολοφονήθηκε από τον πρώην σύντροφό της, ο οποίος την μαχαίρωσε. Η υπόθεση προκάλεσε ευρεία κατακραυγή και οδήγησε σε διαδηλώσεις κατά της ενδοοικογενειακής βίας (πηγή: Kathimerini).
- Η περίπτωση της Ειρήνης (2023): Μια 35χρονη μητέρα δολοφονήθηκε από τον σύζυγό της μπροστά στα μικρά της παιδιά. Η υπόθεση ανέδειξε την ανάγκη για καλύτερη προστασία των θυμάτων και την εφαρμογή των μέτρων απομάκρυνσης των κακοποιητών (πηγή: Ta Nea).
Γυναικοκτονία: Η πιο ακραία μορφή έμφυλης βίας
Το τέλος του 2018 και η έναρξη του 2019 σημαδεύτηκαν από δύο στυγερές γυναικοκτονίες στην Ελλάδα. Πρόκειται για το βιασμό και την γυναικοκτονία της Ελένης Τοπαλούδη στη Ρόδο, από δύο νεαρούς άντρες με τους οποίους αρνήθηκε να συνευρεθεί ερωτικά, και τη δολοφονία της Αγγελικής Πέτρου στην Κέρκυρα, από τον πατέρα της, ο οποίος δεν ενέκρινε τη σχέση που είχε με άνδρα από το Αφγανιστάν.
«Αυτές όπως και τόσες άλλες δολοφονίες γυναικών στη χώρα μας και ανά τον κόσμο, συνιστούν ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας, μιας και διαπράττονται με κίνητρο την άσκηση κοινωνικού ελέγχου στα σώματα αλλά και τις επιλογές των γυναικών.
Επιλογές που επειδή δεν γίνονται αρεστές τιμωρούνται ακόμα και με την απώλεια της ίδιας της ζωής των γυναικών!» αναφέρει σε συνέντευξη της η επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Διοτίμα, Μαρία Λιάπη.
Στην ουσία οι γυναικοκτονίες είναι εγκλήματα που στηρίζονται στις βαθιά εμπεδωμένες κοινωνικές αντιλήψεις και έμφυλα στερεότυπα, σύμφωνα με τα οποία οι γυναίκες είναι κατώτερες, υποτελείς στην ανδρική εξουσία, και δυνητικά μπορούν να «τιμωρηθούν», «ελεγχθούν» και «σωφρονιστούν» μέσω της έμφυλης βίας.
Δολοφονήθηκαν γιατί είναι γυναίκες
Ο όρος γυναικοκτονία (femicide) έρχεται από παλιά, όταν το 1976 τον κατέγραψε η κοινωνιολόγος Νταϊάνα Ράσελ (Diana E. H. Russel), ορίζοντας έτσι το εγκληματολογικό και ανθρωπολογικό αυτό φαινόμενο.
Ο όρος «γυναικοκτονία» έγινε ευρέως γνωστός και υιοθετήθηκε από την εγκληματολογία μετά το 1992, χάρη στο βιβλίο με τίτλο «Femicide: the politics of woman killing», μια συλλογή δοκιμίων που επιμελήθηκαν από κοινού η εγκληματολόγος Τζιλ Ράντφορντ (Jill Radford) και η κοινωνιολόγος Νταϊάνα Ράσελ (DianaE. H. Russell).
«Η γυναικοκτονία συνιστά διακριτό αδίκημα που παλιότερα και επί πολλά χρόνια συγκαλύπτονταν πίσω από τα εγκλήματα ‘’τιμής’’, και στην πρόσφατη ιστορία πίσω από τον όρο ‘’εγκλήματα πάθους’’.
Ο χαρακτηρισμός της δολοφονίας επομένως ως γυναικοκτονία συνιστά πράξη αντίστασης στην απόκρυψη μιας κοινωνικής πραγματικότητας και ξεσκεπάζει τη συνενοχή των σεξιστικών κοινωνιών μας», τονίζει η Μ. Λιάπη.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας «γυναικοκτονία είναι η ανθρωποκτονία από πρόθεση γυναικών επειδή είναι γυναίκες. Η γυναικοκτονία συνήθως διαπράττεται από άντρες αλλά κάποιες φορές συνεργούν και γυναίκες, συνήθως μέλη της ίδιας οικογένειας.
Στις περισσότερες περιπτώσεις γυναικοκτονία διαπράττει σύντροφος ή πρώην σύντροφος που συνήθως είχε και μακρόχρονη κακοποιητική συμπεριφορά, απειλούσε, κακοποιούσε ή/και εκφόβιζε τη γυναίκα, η οποία πολύ συχνά βρίσκεται σε θέση φυσικής ή/και οικονομικής αδυναμίας σε σχέση με αυτόν».
Τα θλιβερά στατιστικά στον κόσμο και την ΕΕ
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι σημαντικό να τηρούνται αρχεία και επίσημες καταγραφές βάσει του νέου και εξελισσόμενου νομικού ορισμού της γυναικοκτονίας.
Ωστόσο αξίζει να σημειωθεί ότι, τόσο παγκοσμίως όσο και μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα αξιόπιστα στοιχεία για τη έμφυλη βία είναι σπάνια και δεν είναι εύκολα συγκρίσιμα. Εντούτοις, οι διαθέσιμες πηγές μπορούν να δώσουν μια κατά προσέγγιση εικόνα της έκτασης του προβλήματος
Κάθε μέρα, σε όλο τον κόσμο, δολοφονούνται 137 γυναίκες, κατά μέσο όρο, από (πρώην ή νυν) συζύγους ή συντρόφους ή από κάποιο μέλος της οικογένειας τους.
Από τις 87.000 δολοφονίες γυναικών παγκοσμίως, το 2017, το 58% διαπράχθηκε από (πρώην ή νυν) συζύγους ή συντρόφους ή μέλη της οικογένειας τους, σύμφωνα με νέα στοιχεία του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC).
Παγκοσμίως, οι πέντε χώρες με τα μεγαλύτερα καταγεγραμμένα ποσοστά γυναικοκτονιών σήμερα είναι η Αργεντινή, το Ελ Σαλβαδόρ, η Ινδία, η Ονδούρα και το Μεξικό, ενώ υψηλά ποσοστά καταγράφονται και στη Γουατεμάλα, την Κολομβία, τη Βραζιλία, τη Ρωσία και τη Νότια Αφρική.
Οι δράστες των γυναικοκτονιών
Σύμφωνα με την έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για το 2013, η κύρια αιτία θανάτου των γυναικών ηλικίας από 16 έως 44 ετών είναι, διεθνώς, η δολοφονία από κάποιο οικείο πρόσωπο. (βλ. WHO 2013).
Σύμφωνα με ευρήματα που ανακοίνωσε το Συμβούλιο της Ευρώπης το 2005, η ενδοοικογενειακή βία έχει καταστεί για τις Ευρωπαίες, μεταξύ 15 και 44 χρόνων, η πρώτη αιτία αναπηρίας και θανάτου, αφήνοντας πίσω ακόμη και τα αυτοκινητικά δυστυχήματα ή τον καρκίνο.* (βλ. Βλάχου Β., “Η βία κατά των γυναικών – Ερευνητικά δεδομένα – Σύγχρονοι προβληματισμοί”, Ποινική Δικαιοσύνη, 2006, σ. 471).
Τέλος, η μεγαλύτερη έρευνα που έχει γίνει στην ΕΕ για την έμφυλη βία (FRA 2014), καταγράφει ότι πενήντα γυναίκες στην ΕΕ δολοφονούνται κάθε εβδομάδα από νυν ή πρώην σύντροφό τους.
Επιπλέον, βάση των στοιχείων του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων, EIGE:
- Στην Βρετανία, κάθε τρεις μέρες δολοφονείται μία γυναίκα
- Στη Σουηδία, κάθε δέκα μέρες κακοποιείται μέχρι θανάτου από το σύζυγο ή σύντροφό της
- Στην Ισπανία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε τέσσερεις μέρες, περίπου 100 τον χρόνο
- Στην Γαλλία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε πέντε μέρες εξαιτίας κακοποίησης στο σπίτι
- Από αυτές το 1/3 μαχαιρώνεται, το 1/3 φονεύεται με πυροβόλο όπλο, το 20% στραγγαλίζεται και το 10% ξυλοκοπείται μέχρι θανάτου
Μια αθέατη εγκληματική πράξη
Ιδιαίτερες προσπάθειες αντιμετώπισης του φαινομένου έχουν γίνει σε χώρες της Λατινικής Αμερικής όπου το φαινόμενο πραγματικά έχει λάβει εκτεταμένες διαστάσεις. Η γυναικοκτονία ως εγκληματική πράξη έχει ήδη ενσωματωθεί στη νομοθεσία σε πολλές χώρες, όπως η Χιλή, η Κόστα Ρίκα, το Ελ Σαλβαδόρ, η Γουατεμάλα και το Μεξικό.
Η Αργεντινή αναγνώρισε τη «γυναικοκτονία» ως νομικό όρο το 2016 αφότου τρεις άγνωστοι άντρες βίασαν, δολοφόνησαν και «παλούκωσαν» ανήλικη μαθήτρια και εν συνεχεία δεκάδες χιλιάδες γυναίκες διαμαρτυρήθηκαν στους δρόμους της χώρας.
Στα τέλη Νοεμβρίου, η Γερουσία της Δομινικανής Δημοκρατίας ορίστηκε τη «γυναικοκτονία» ως έγκλημα με ποινή φυλάκισης 40 ετών. Επίσης θα πρέπει να αναφερθεί η πρωτοβουλία Spotlight της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Εθνών για τον τερματισμό των γυναικοκτονιών στη Λατινική Αμερική.
Στην Ευρώπη, ακόμα και σε χώρες όπως η Ισπανία που επιδεικνύουν μεγαλύτερη ευαισθησία στην αντιμετώπιση της έμφυλης βίας τα αδικήματα αντιμετωπίζονται ως «gender “neutral”», δηλαδή δεν λαμβάνεται υπόψη το φύλο του θύματος.
Για την Ελλάδα δεν έχουμε επίσημες στατιστικές για τις γυναικοκτονίες, αφού οι δολοφονίες των γυναικών λόγω του φύλου τους, δεν καταγράφονται ως τέτοιες.
Όπως επεσήμανε η επιστημονική υπεύθυνη του Κέντρου, Μ. Λιάπη, μετά και τις δύο πρόσφατες γυναικοκτονίες, «Το Κέντρο Διοτίμα ήδη ανέλαβε πρωτοβουλία για να ‘’σηκώσουμε’’ το θέμα αυτό και στο επίπεδο του δικαιακού μας συστήματος, ώστε να καταγράφονται επισήμως τέτοια περιστατικά ως γυναικοκτονίες αλλά και να αντιμετωπίζονται αρμοδίως από τις δικαστικές αρχές».
**Το άρθρο εντάσσεται στη στήλη Don’t Skip, που περιλαμβάνει άρθρα, κείμενα, συνεντεύξεις κ.λπ., με σκοπό την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού γύρω από το καθημερινό, παγκόσμιο φαινόμενο της έμφυλης βίας. Η στήλη εντάσσεται στην καμπάνια «Don’t Skip– Μην προσπερνάς την έμφυλη βίας», που υλοποιείται με την ευγενική υποστήριξη της εταιρείας Παπαστράτος.
Ιταλία
Στατιστικά:
- Στην Ιταλία, το 2022 καταγράφηκαν 125 γυναικοκτονίες, σύμφωνα με στοιχεία του Ιταλικού Ινστιτούτου Στατιστικής (ISTAT). Περίπου 31% των γυναικών στην Ιταλία έχουν υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία στη ζωή τους.
- Το 1522, η εθνική γραμμή βοήθειας για τις γυναίκες, δέχτηκε πάνω από 20.000 κλήσεις το 2022, με πολλές γυναίκες να αναφέρουν ότι φοβούνται για τη ζωή τους (πηγή: ISTAT).
Χαρακτηριστικές περιπτώσεις:
- Η περίπτωση της Τζουζέππα Πέσκα (2022): Η 53χρονη δολοφονήθηκε από τον πρώην σύζυγό της, ο οποίος την πυροβόλησε έξω από το σπίτι της. Η υπόθεση προκάλεσε εθνική συζήτηση για την αποτελεσματικότητα των μέτρων προστασίας (πηγή: Corriere della Sera).
- Η περίπτωση της Σάρα Πετρούτσι (2023): Η 22χρονη δολοφονήθηκε από τον πρώην σύντροφό της, ο οποίος την έπνιξε. Η υπόθεση ανέδειξε την ανάγκη για καλύτερη επιμόρφωση και διαπαιδαγώγηση των νέων και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών (πηγή: La Repubblica).
Σύγκριση και ανάλυση
Και οι δύο χώρες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ενδοοικογενειακής βίας και γυναικοκτονίας, αν και η Ιταλία έχει μια πιο εδραιωμένη νομοθετική προσέγγιση και πιο ώριμο δίκτυο κοινωνιολογικής υποστήριξης. Ωστόσο, και στις δύο χώρες, η πατριαρχική νοοτροπία και η έλλειψη ευαισθητοποίησης παραμένουν βασικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην επιμονή του προβλήματος.
Πηγές:
- Ελληνική Αστυνομία (2022): Στατιστικά γυναικοκτονιών.
- Eurostat (2021): Έρευνα για την ενδοοικογενειακή βία στην Ελλάδα.
- Kathimerini (2021): Περίπτωση Καρολάιν Κράουτς.
- Ta Nea (2023): Περίπτωση Ειρήνης.
- ISTAT (2022): Στατιστικά γυναικοκτονιών και ενδοοικογενειακής βίας στην Ιταλία.
- Corriere della Sera (2022): Περίπτωση Τζουζέππα Πέσκα.
- La Repubblica (2023): Περίπτωση Σάρα Πετρούτσι.
Αυτά τα ενδεικτικά δεδομένα και οι χαρακτηριστικές περιπτώσεις της επικαιρότητας, υπογραμμίζουν την ανάγκη για συνεχείς προσπάθειες στην εκπαίδευση, συναισθηματική διαπαιδαγώγηση από τις τρυφερές σχολικές ηλικίες, την κοινωνική ευαισθητοποίηση και την ενίσχυση της νομοθεσίας για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών.
Η πατριαρχική νοοτροπία και η υποταγή της γυναίκας
Η ρίζα του προβλήματος βρίσκεται στην πατριαρχική νοοτροπία που εντάσσει τη γυναίκα σε ένα ρόλο υποταγής και υπακοής. Αυτή η αρχαϊκή νοοτροπία, που έχει ρίζες σε ιστορικές και πολιτισμικές παραδόσεις των δυο χωρών, σε αιώνες σκοταδισμού, θρησκοληψίας, δογματισμού και εκμετάλλευσης, ενισχύεται συχνά μέσα από την οικογένεια, την εκπαίδευση και ακόμη και τα μέσα ενημέρωσης. Ο άνδρας θεωρείται ο “κύριος” του σπιτιού, ενώ η γυναίκα αναμένεται να υπακούει και να θυσιάζει τις ανάγκες της για χάρη της οικογενειακής αρμονίας. Αυτή η αρρωστημένη δυναμική αλλοτρίωσης δημιουργεί ένα έδαφος όπου η βία του βιολογικά πιο ισχυρού αρσενικού, μπορεί να εκδηλωθεί χωρίς συνέπειες, καθώς η κοινωνία συχνά δικαιολογεί ή αγνοεί τις πράξεις του κακοποιητή, διότι τη θεωρεί “φυσική εξέλιξη” της επικράτησης του ισχυρότερου στον ασθενέστερο. Είναι χαρακτηριστικό πως στις ανατολικές χώρες οι πατριαρχικές παραδοσιακές κοινωνίες παρουσιάζουν πιο έντονο το φαινόμενο:
Η αναγκαιότητα νέας επιμόρφωσης, συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης και ευαισθητοποίησης
Για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα, είναι απαραίτητη μια ριζική αλλαγή στη νοοτροπία των νέων. Η εκπαίδευση πρέπει να εστιάσει στην ισότητα των φύλων, στη σεβασμό των δικαιωμάτων της γυναίκας και στην καταπολέμηση των στερεοτύπων που ενισχύουν την πατριαρχία. Πρόγραμματα επιμόρφωσης στα σχολεία και στις κοινότητες μπορούν να βοηθήσουν τους νέους άνδρες και γυναίκες να κατανοήσουν την ισότητα και να απορρίψουν την βία ως μέσο επίλυσης συγκρούσεων.
Επιπλέον, η κοινωνία πρέπει να ευαισθητοποιηθεί στα πρώτα σημάδια της ενδοοικογενειακής βίας και να ενθαρρύνει τις γυναίκες να αναζητούν βοήθεια χωρίς φόβο ή ντροπή. Τα κέντρα υποστήριξης, οι γραμμές βοήθειας και οι ομάδες κοινωνιοθεραπείας, είναι ζωτικής σημασίας για την ανάκαμψη των επιζώντων.
Αυστηρότερες ποινές και καλύτερη προστασία
Η νομοθεσία πρέπει να ενισχυθεί ώστε να επιβάλλει αυστηρότερες ποινές για τους κακοποιητές και να εξασφαλίζει καλύτερη προστασία για τις γυναίκες. Στην Ελλάδα, η νομοθεσία για την ενδοοικογενειακή βία έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, αλλά η εφαρμογή της συχνά αποτυγχάνει. Οι αρχές πρέπει να ενεργούν πιο αποτελεσματικά για να αποτρέψουν τις γυναικοκτονίες και να διασφαλίσουν ότι οι κακοποιητές δεν παραμένουν ατιμώρητοι.
Συμπέρασμα
Η κακοποίηση γυναικών και η γυναικοκτονία είναι προβλήματα που απαιτούν μια ολιστική προσέγγιση πολιτισμού, ενσυναίσθησης, διαπαιδαγώγης στην αμοιβαιότητα και όχι στην επιβολή της βίας. Η αλλαγή πρέπει να ξεκινήσει από την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση ήδη από την προσχολική και σχολική ηλικία, να περάσει από την ενίσχυση της νομοθεσίας και να φτάσει στην κοινωνική αλλαγή. Μόνο έτσι μπορούμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία όπου οι γυναίκες θα ζουν ισότιμα στην πράξη, χωρίς φόβο και οι άνδρες θα κατανοούν ότι η ισότητα και ο σεβασμός είναι οι βάσεις μιας υγιούς σχέσης. Η ιστορία της κάθε περίπτωσης βίας δεν έχει ενα μόνο πρόσωπο, έχει το ίδιο το πρόσωπο της κοινωνίας μας, αλλά η αλλαγή μπορεί να ξεκινήσει από κάθε έναν από εμάς ξεχωριστά ως πράξη αυτοσυνείδησης και να σφυρηλατηθεί μέσα σε συλλογικότητες αλληλεγγύης σε ομάδες κοινωνιοθεραπείας. Δυστυχώς στην Ελλάδα οι έννοιες αυτές είναι ακόμα ξένες και αφήνονται οι περιπτώσεις “θεραπείας” σε θρησκευτικού τύπου φροντίδα, όπως οι εκκλησιαστικές δομές και οι ψυχολογικές πλάνες αυτοΰπνωσης, αυθυποβολής, placebo αυτοπαρηγορητισμού.
