Η μετάθεση της ονομασίας της Καλαβρίας
Στην ανάρτηση αυτή θα περιγράψω τη μετάθεση του τοπωνυμίου «Καλαβρία» από το «τακούνι» της Αδριατικής στη «μύτη» της ιταλικής «μπότας» στη Σικελία. Σήμερα, όταν αναφερόμαστε στην Καλαβρία (ιταλ. Calabria), εννοούμε τη «μύτη» της ιταλικής «μπότας» που το στενό της Μεσσήνης χωρίζει από την Σικελία. Αυτή η συνήθεια πρωτοεμφανίζεται στα τέλη του 7ου μ.Χ. αι. Αντίθετα, από την αρχαιότητα μέχρι το ~650 μ.Χ. ο όρος «Καλαβρία» χρησιμοποιούνταν για το «τακούνι» της ιταλικής μπότας, εκεί όπου κατά την προρωμαϊκή αρχαιότητα κατοικούσαν οι αρχαίοι Μεσσάπιοι.
Για την ακρίβεια, οι Μεσσάπιοι ήταν χωρισμένοι σε δύο μερίδες: οι Καλαβροί (οἱ Καλαβροί, λατ. Calābrī) κατοικούσαν στην ανατολική/αδριατική ακτή του «τακουνιού» και οι Σαλ(λ)εντινοί (λατ. Sālentīnī ~ Sallentīnī) κατοικούσαν στην δυτική ακτή που βρέχεται από τον κόλπο του Τάραντος.
Από την άλλη, η περιοχή που από τα τέλη του 7ου μ.Χ. αιώνα μέχρι σήμερα είναι γνωστή ως Καλαβρία, από την αρχαιότητα μέχρι το ~650 μ.Χ. ήταν γνωστή ως Βρούττιον (λατ. Bruttium) από το εγχώριο φύλο των Βρουττίων/Βρεττίων/Βριττίων.
Πότε και γιατί συνέβη η μετάθεση του τοπωνυμίου Καλαβρία από το «τακούνι» στη «μύτη» της ιταλικής «μπότας»;
Στα μέσα του 7ου αιώνα το Βρούττιον τελούσε υπό την στρατηγίδα του Ρωμαίου διοικητή Καλαβρίας που μέχρι τότε είχε την έδρα του στην παλαιά Καλαβρία. Όταν κάποια στιγμή μεταξύ 650 και 700 οι Λαγγοβάρδοι έκαναν εκτενείς κατακτήσεις στην παλαιά Καλαβρία, ο Ρωμαίος στρατηγός «Καλαβρίας» αναγκάστηκε να μεταφέρει την έδρα του στο Ρήγιον του γειτονικού Βρουττίου, χωρίς να αλλάξει τον τίτλο του αξιώματός του. Την ίδια πάνω κάτω εποχή (~700 μ.Χ.) η διοίκηση «Καλαβρίας» αποσπάστηκε από το εξαρχάτο της Ραβέννας και ενσωματώθηκε στο τότε δουκάτο Σικελίας. Έτσι γύρω στο 700 μ.Χ. προέκυψε η νέα συνήθεια του Ρωμαίου διοικητή «Καλαβρίας» που πλέον είχε την έδρα του στο Ρήγιον του Βρουττίου, κάτι που σύντομα προκάλεσε τη μετονομασία της περιοχής του (πάλαι ποτέ) Βρουττίου σε (νέα) Καλαβρία. Ο διοικητής Καλαβρίας τον 8° αιώνα περιγράφεται ως «ῥαίκτωρ», τον 9° αι. ως «δούξ» και, τελικά, τον 10° αι. ως «τουρμάρχης» και θεματικός «στρατηγός».
B. Ετυμολογία
Με δεδομένο ότι το εθνώνυμο Calābrī/Καλαβροί πρωτοαπαντά στον χώρο της μεσσαπικής γλώσσας, της οποίας οι ομιλητές είναι σχεδόν βέβαιο ότι προήλθαν από την γειτονική Ιλλυρίδα, ήδη από τον 19° αιώνα διάφοροι μελετητές συνέδεσαν το μεσσαπικό εθνώνυμο Καλαβροί με το (ιλλυρικό;) εθνώνυμο Γαλάβριοι της Δαρδανίας.
Η απηχηροποίηση σε αρκτική θέση *Galābr- > Kalābr- μπορεί να εξηγηθεί ως συνέπεια του δανεισμού του εθνωνύμου από την εγχώρια μεσσαπική στην ελληνική (και μετέπειτα την λατινική) γλώσσα, όπως λ.χ. ο πρώιμος πρωτοσλαβικός (EPSlav) όρος *gardьkʲь «καστράκι» (> LPSlav *gordьcь > OCS gradьcь) πέρασε στην αλβανική ως Kardhiq (~ Γαρδίκι).
Φυσικά, ακόμα κι αν δεχτούμε τη σχέση των δύο εθνωνύμων, δεν αντλούμε καμία πληροφορία για την πιθανή ετυμολογία τους. Αντίθετα, υπάρχει ένα θρακικό ή παιονικό τοπωνύμιο που ενδεχομένως μπορεί να μας βοηθήσει στην διάρθρωση μιας ετυμολογικής υπόθεσης. Πρόκειται για το τοπωνύμιο Γαληψός (θρακ. ή παιον. *Galāb-s- > ελλ. *Γαλᾱψός > ιων. Γαληψός): υπήρχε μια Γαληψός στην Χαλκιδική και μια Γαληψός στην Πιεριδική ακτή του Παγγαίου. Η δεύτερη περιγράφεται από τον Στέφανο Βυζάντιο ως «Γαληψός· πόλις Θρᾴκης καὶ Παιόνων, Ἑκαταῖος Εὐρώπῃ».
Δεδομένου ότι αμφότερες οι Γαληψοί ήταν παραθαλάσσιες και οι Καλαβροί ήταν παραθαλάσσιος πληθυσμός στο ακρωτήρι του ιταλικού «τακουνιού», μπορούμε να ετυμολογήσουμε υποθετικά το παλαιοβαλκανικό θέμα *galāb- ως «ακτή, άκρη, ακρωτήρι», από το ΙΕ *gwelH- «αιχμή, κόψη» που έδωσε τους βαλτικούς όρους λιθ. galas ~ λετ. gals «άκρη» και τον αλβανικό όρο τοσκ. gjëlp-ërë ~ γκεγκ. gjylp-anë «βελόνα» (~ IE *gwelH-m.n-eh2 > ελλ. βελ-όνη). Με βάση αυτή την υπόθεση, οι Γαλάβριοι της Δαρδανίας μπορούν να ετυμολογηθούν υποθετικά είτε ως «Ακρίτες» (επί της ιλλυροθρακικής μεθορίου) είτε ως «Αιχμητές».
Πηγή: https://smerdaleos.wordpress.com/
Επιμέλεια δημοσίευσης:
Ευάγγελος Αλεξανδρής Ανδρούτσος – Fact Checker
Εκπαιδευτικός, κοινωνιολόγος, δημοσιογράφος, εκδότης.
Σύμβουλος οργάνωσης και επικοινωνίας.
Συντονιστής διεθνών ευρωπαϊκών προγραμμάτων.
Fact Checker, ποιος είναι, με τι ασχολείται και πώς, τι χρησιμότητα παρέχουν οι υπηρεσίες του στους διαδικτυακούς χρήστες;
https://www.facebook.com/groups/socialnetiquette/
