ΕΛΛΗΝΙΚΑ + ITALIANO
Λαϊκισμός, αντισυστημισμός, αντιπολιτική: δείγματα αντικοινωνικής, προνεωτερικής, αντιδραστικής και φοβικής νοοτροπίας της άγνοιας.
Η άνοδος περιθωριακών, αντισυστημικών πολιτικών μορφών στην Ελλάδα, όπως ο Βελόπουλος και η Λατινοπούλου, αποτελεί ένα ανησυχητικό φαινόμενο όχι μόνο ελληνικό αλλά και παγκόσμιο, που χρήζει βαθιάς κοινωνιολογικής ανάλυσης για κάθε χώρα, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της, την ιστορία της, την κοινωνία της, τους θεσμούς της, την κουλτούρα της. Πρόκειται σίγουρα για μια πολυπαραγοντική πραγματικότητα, η οποία συνδέεται άρρηκτα με την οικονομική κρίση της παγκοσμιοποίησης των αγορών, την πολιτική απαξίωση με την υπερίσχυση του τεχνοπιστωτικού αυταρχικού συγκεντρωτισμού, το ελάχιστο διαθέσιμο απόθεμα πολιτισμικής κληρονομιάς και την εξάπλωση της ψηφιακής και μιντιακής παραπληροφόρησης, χειραγώγησης των αλγορίθμων.
Η κρίση ως εύφορο έδαφος για τον αντισυστημισμό
Η παρατεταμένη παγκόσμια τραπεζο-οικονομική κρίση, που έπληξε και την Ελλάδα από το 2008 και μετά, δημιούργησε ένα εκρηκτικό μείγμα απογοήτευσης και οργής λαϊκών μαζών που αδυνατούν να εξηγήσουν τα μακροοικονομικά δεδομένα. Η αποτυχία των παραδοσιακών πολιτικών δυνάμεων και ειδικά των χωρών της περιφέρειας, ανύμποτες να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα προβλήματα, οδήγησε στην αποξένωση μεγάλου μέρους του πληθυσμού από το ήδη προβληματικό πολιτικό σύστημα. Σε αυτό το πλαίσιο, οι αντισυστημικοί πολιτικοί, με την απλοϊκή ρητορική, τις εύκολες θαυματουργές θρησκοληψίες, κατάρες και δεισιδαιμονίες, τις εθνικιστικές κορώνες τους, βρήκαν πρόσφορο έδαφος να εκφράσουν άκριτα, με λαϊκισμούς, τις φοβίες των λειτουργικά και πολιτικά αναλφάβητους ψηφοφόρους του περιθωρίου. Ειδικά μάλιστα της υπαίθριας χώρας.
Πολιτισμική κληρονομιά και ανατολίτικες επιρροές
Η ελληνική κοινωνία, ιδίως στην περιφέρεια οπου επικρατεί ακόμα ο παραδοσιακός κοινοτισμός του χωριού με τις άμεσες προσωπικές σχέσεις χωρίς τη μεσολάβηση πολιτειακών θεσμών, φέρει ακόμη τα σημάδια μιας σουλτανικής πολιτισμικής κληρονομιάς που συνδυάζει στοιχεία αυταρχισμού, θρησκοληψίας και δεισιδαιμονίας. Η έλλειψη κριτικής σκέψης, ο πολιτικός αναλφαβητισμός και η δυσπιστία προς την επιστήμη δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου οι απλουστευτικές και συνωμοσιολογικές θεωρίες βρίσκουν εύκολα απήχηση και διαδίδονται ως αυτοπροφητείες καταστροφών από στόμα σε στόμα, τώρα και από εικονικά εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.
Η παραπληροφόρηση ως όπλο
Η ανεξέλεγκτη διάδοση ψευδών ειδήσεων και η χρήση των κοινωνικών δικτύων ως εργαλείων προπαγάνδας ενισχύουν την επιρροή των αντισυστημικών πολιτικών. Η ικανότητά τους να χειραγωγούν τα συναισθήματα και να καλλιεργούν τον φόβο και την ανασφάλεια, τους επιτρέπει να κερδίζουν έδαφος, εκμεταλλευόμενοι την έλλειψη πολιτικής παιδείας και την αδυναμία κριτικής ανάλυσης. Τα εύκολα σλόγκα της αγανάκτησης, της θυμικής εκτόνωσης, της εκδικητικής στάσης κατά κάθε “ελίτ” που γίνεται αισθητή ως απειλή, λειτουργούν ως ρόπαλα λαϊκισμού κατά των δημοκρατικών θεσμών, έννοιες ακατανόητες και άχρηστες για αυτούς.
Η θρησκεία ως πολιτικό εργαλείο χειραγώγησης
Η χρήση θρησκευτικής ρητορικής και η εκμετάλλευση των θρησκευτικών αισθημάτων αποτελούν κοινή πρακτική των αντισυστημικών πολιτικών. Η σύνδεση με την Εκκλησία και η προβολή ως υπερασπιστών της “πατρίδας και της θρησκείας” τους επιτρέπει να προσελκύουν ψηφοφόρους με συντηρητικές και παραδοσιακές αντιλήψεις. Μιλάμε κυρίως για τους μπούμερς, τα παιδιά του κατηχητικού της χούντας, που έχουν μυηθεί τις αρχές της υπηκοότητας στα ιερά και όσια του τρίπτυχου: “Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια”.
Η ανάγκη για ολιστική αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση που θα περιλαμβάνει:
- Ενίσχυση της δια βίου παιδείας: Η προώθηση της κριτικής σκέψης, της πολιτικής παιδείας και του επιστημονικού γραμματισμού είναι απαραίτητη για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και της χειραγώγησης στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή.
- Οικονομική ανάπτυξη: Η δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης, η μείωση των ανισοτήτων και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου θα συμβάλουν στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα.
- Πολιτισμική αλλαγή: Η προώθηση των αξιών της ανεκτικότητας, του σεβασμού στη διαφορετικότητα και της ανοιχτής κοινωνίας είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση του αυταρχισμού και του εθνικισμού.
- Ρύθμιση των ΜΜΕ: Η θέσπιση κανόνων για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και της ρητορικής μίσους στα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα είναι επιτακτική.
Μόνο με μια συντονισμένη και πολυεπίπεδη τουλάχιστον πανευρωπαϊκή προσπάθεια, θα μπορέσουμε ίσως να αντιμετωπίσουμε το τσουνάμι του αυταρχισμού της μπούρδας και σαχλαμάρας με την άνοδο του αντισυστημισμού και να οικοδομήσουμε μια πιο δημοκρατική και προοδευτική κοινωνία σε σοβαρά ορθολογικά θεμέλια κοινωνικής συνοχής και γόνιμου δημοκρατικού διαλόγου, όπου η συμμετοχή του Έλληνα πολίτη θα βρίσκει αντίκρυσμα σε μια εύρωστη και λειτουργική, ενεργή κοινωνία πολιτών ως αντίσωμα στα καρκινώματα του σκοταδιστικού αυταρχισμού.
Populismo, antisistema, antipolitica: segnali di una mentalità antisociale, premoderna, reazionaria e timorosa dell’ignoranza.
L’ascesa di figure politiche marginali e antisistema in Grecia, come Velopoulos e Latinopoulou, rappresenta un fenomeno preoccupante, non solo greco ma anche globale, che richiede un’analisi sociologica approfondita per ogni paese, a seconda delle sue caratteristiche, della sua storia, della sua società, delle sue istituzioni e della sua cultura. Si tratta certamente di una realtà multifattoriale, strettamente legata alla crisi economica della globalizzazione dei mercati, al declino politico con il predominio del centralismo tecnofinanziario autoritario, alla scarsa riserva disponibile di eredità culturale e alla diffusione della disinformazione digitale e mediatica, alla manipolazione degli algoritmi.
La crisi come terreno fertile per l’antisistema
La prolungata crisi bancario-economica globale, che ha colpito anche la Grecia dal 2008 in poi, ha creato un mix esplosivo di delusione e rabbia tra le masse popolari incapaci di spiegare i dati macroeconomici. Il fallimento delle forze politiche tradizionali, e in particolare dei paesi periferici, impotenti nell’affrontare efficacemente i problemi, ha portato all’alienazione di gran parte della popolazione da un sistema politico già problematico. In questo contesto, i politici antisistema, con la loro retorica semplicistica, le facili religiosità miracolistiche, le maledizioni e le superstizioni, le loro grida nazionalistiche, hanno trovato terreno fertile per esprimere in modo acritico, con il populismo, le paure degli elettori funzionalmente e politicamente analfabeti della periferia. Soprattutto, della campagna.
Eredità culturale e influenze orientali
La società greca, soprattutto nella periferia dove prevale ancora il comunitarismo tradizionale del villaggio con rapporti personali diretti senza la mediazione delle istituzioni statali, porta ancora i segni di un’eredità culturale sultanica che combina elementi di autoritarismo, religiosità e superstizione. La mancanza di pensiero critico, l’analfabetismo politico e la diffidenza verso la scienza creano un ambiente in cui le teorie semplicistiche e cospirazioniste trovano facilmente riscontro e si diffondono come profezie autoavveranti di catastrofi di bocca in bocca, ora anche attraverso strumenti virtuali di social networking.
La disinformazione come arma
La diffusione incontrollata di notizie false e l’uso dei social network come strumenti di propaganda rafforzano l’influenza dei politici antisistema. La loro capacità di manipolare le emozioni e di coltivare la paura e l’insicurezza permette loro di guadagnare terreno, sfruttando la mancanza di educazione politica e l’incapacità di analisi critica. Gli slogan facili di indignazione, di sfogo emotivo, di atteggiamento vendicativo contro ogni “élite” percepita come una minaccia, funzionano come randelli del populismo contro le istituzioni democratiche, concetti incomprensibili e inutili per loro.
La religione come strumento politico di manipolazione
L’uso della retorica religiosa e lo sfruttamento dei sentimenti religiosi sono una pratica comune dei politici antisistema. Il legame con la Chiesa e la presentazione come difensori di “patria e religione” permette loro di attrarre elettori con concezioni conservatrici e tradizionali. Parliamo principalmente dei boomers, i bambini del catechismo della giunta, che sono stati iniziati ai principi della cittadinanza nei sacri e santi del trittico: “Patria, Religione, Famiglia”.
La necessità di un approccio olistico
L’affrontare questo fenomeno richiede un approccio olistico che includa:
- Rafforzamento dell’educazione permanente: La promozione del pensiero critico, dell’educazione politica e dell’alfabetizzazione scientifica è essenziale per combattere la disinformazione e la manipolazione nell’era digitale moderna.
- Sviluppo economico: La creazione di opportunità di lavoro, la riduzione delle disuguaglianze e il miglioramento del tenore di vita contribuiranno a ripristinare la fiducia nel sistema politico.
- Cambiamento culturale: La promozione dei valori della tolleranza, del rispetto per la diversità e della società aperta è essenziale per contrastare l’autoritarismo e il nazionalismo.
- Regolamentazione dei media: L’istituzione di regole per contrastare la disinformazione e l’incitamento all’odio nei media e nei social network è imperativa.
Solo con uno sforzo coordinato e multilivello, almeno paneuropeo, potremo forse contrastare lo tsunami dell’autoritarismo della sciocchezza e della stupidità con l’ascesa dell’antisistema e costruire una società più democratica e progressista su solide basi razionali di coesione sociale e di dialogo democratico fertile, dove la partecipazione del cittadino troverà riscontro in una società civile attiva, robusta e funzionale, come anticorpo ai carcinomi dell’autoritarismo oscurantista.
