Visualizzazioni dell'articolo: 2

Ελληνικά + Italiano

Απάθεια, Εμπάθεια, Συμπάθεια,
αλλά και Αντιπάθεια!

Ας δοκιμάσουμε μαζί να κατανοήσουμε τη σημασία των λέξεων αυτών στην πηγή τους, την αρχαία ελληνική, που σχετίζονται με το πάθος, τη συναισθηματική φόρτιση του ανθρώπου δηλαδή και να δούμε περιγραφικά την εξέλιξή τους έως σήμερα κατά περίπτωση.

Απάθεια:

Ετυμολογία: ἀ- (στερητικό) + πάθος
Σημασία: Έλλειψη πάθους, αδιαφορία, ψυχραιμία.
Στην αρχαία Ελλάδα θεωρούνταν ιδανική αρετή για τον φιλόσοφο, που έπρεπε να μένει ανεπηρέαστος από τα εξωτερικά ερεθίσματα.

Εμπάθεια:

Ετυμολογία: ἐν (μέσα) + πάθος
Σημασία: Βίωση του πάθους κάποιου άλλου, συναισθηματική ταύτιση.
Στην αρχαία Ελλάδα συνδεόταν με την έννοια της συμπόνιας και της φιλίας.

Συμπάθεια:

Ετυμολογία: σύν (μαζί) + πάθος
Σημασία: Κοινή βίωση του πάθους, αμοιβαία κατανόηση.
Στην αρχαία Ελλάδα ήταν σημαντική έννοια αλληλεγγύης, πολύτιμη αρετή για την κοινωνική συνοχή και την πολιτική οργάνωση.

Αντιπάθεια:

Ετυμολογία: ἀντί (αντίθεση) + πάθος
Σημασία: Απέχθεια, αντιδραστικότητα προς ένα ερέθισμα.
Στην αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει ηθική αποστροφή ή αισθητική δυσαρέσκεια.

Η εξέλιξη και διαφοροποίηση της γλώσσας και οι αλλαγές στον κοινωνικό και πολιτισμικό ιστό επηρέασαν την ερμηνεία των λέξεων κατά τόπους και εποχές, από την αρχαιότητα έως σήμερα.

Η επιστημονική και τεχνική ορολογία υιοθέτησε όρους από την κοινή γλώσσα, προσδίδοντάς τους νέες, εξειδικευμένες σημασίες. Μιλάμε για νεολογισμούς δηλαδή και αντιδάνεια ανάμεσα σε διαφορετικές γλώσσες και διαφορετικές εποχές, όταν οι καλλιεργημένοι, μορφωμένοι μελετητές επιστημονικών φαινομένων, δημιουργούσαν την ορολογία ξεκινώντας από το πλούσιο λεκτικό περιεχόμενο της αρχαίας ελληνικής αλλά και της λατινικής για παράδειγμα στην ταξινόμιση της βιολογίας και βοτανολογίας.

Γι’αυτό σήμερα η μετάφραση των όρων αυτών σε άλλες γλώσσες μπορεί να οδηγήσει σε αλλοιώσεις νοήματος, λόγω διαφορετικών πολιτισμικών πλαισίων αναφοράς και ιστορικών καταβολών. Αλλιώς αισθάνεται την εμπάθεια ο βρετανός, αλλιώς ο άραβας κι αλλιώς ο έλληνας… κι εντελώς διαφορετικά ένας επιστήμονας!

Παραδείγματα:

Πάθος: Στην επιστήμη, μπορεί να αναφέρεται σε μια φυσική διαδικασία ή ένα φαινόμενο.
Εμπάθεια: Στη νεοελληνική σημαίνει εχθρότητα, αντιπαλότητα!
Συμπάθεια: Στην ψυχολογία, ερμηνεύεται ως η ικανότητα κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων.
Αντιπάθεια: Στην ιατρική, μπορεί να σημαίνει μια αλλεργική αντίδραση.

Συμπέρασμα:

Η ετυμολογική και φιλολογική ανάλυση αποκαλύπτει την πλούσια ιστορία και τις διαφορετικές ερμηνείες των φαινομενικά ίδιων λέξεων. Η εξέλιξη της γλώσσας, οι κοινωνικές αλλαγές και η μετάφραση σε άλλες γλώσσες διαμορφώνουν νέες σημασίες, εμπλουτίζοντας το λεξιλόγιο και τις δυνατότητες έκφρασης. Οπότε η γλωσσολογία μελετά ακριβώς αυτές τις ειδικές περιπτώσεις αντιδανεισμών, καταγράφοντας τις διαφορετικές χρήσεις των ίδιων λέξεων σε διαφορετικό πολιτιστικό, κοινωνικό, πολιτικό, ιστορικό, θρησκευτικό πλαίσιο.

Ευάγγελος Αλεξανδρής Ανδρούτσος

Εκπαιδευτικός, κοινωνιολόγος, δημοσιογράφος, εκδότης.
Σύμβουλος οργάνωσης και επικοινωνίας.
Συντονιστής διεθνών ευρωπαϊκών προγραμμάτων.

Apatìa, Empatìa, Simpatìa, ma anche Antipatìa!

Proviamo insieme a comprendere il significato di queste parole alla loro fonte, l’antico greco, che si riferiscono al “pathos”, la carica emotiva dell’uomo, e a vedere la loro evoluzione descrittiva nel tempo, caso per caso.

Apatheia:

Etimologia: ἀ- (privativo) + πάθος
Significato: Assenza di passione, indifferenza, freddezza.
Nell’antica Grecia era considerata una virtù ideale per il filosofo, che doveva rimanere imperturbabile di fronte agli stimoli esterni.

Empatheia:

Etimologia: ἐν (dentro) + πάθος
Significato: Esperienza del “pathos” di qualcun altro, identificazione emotiva.
Nell’antica Grecia era associata al concetto di compassione e amicizia.

Sympatheia:

Etimologia: σύν (insieme) + πάθος
Significato: Condivisione del “pathos”, comprensione reciproca.
Nell’antica Grecia era un importante concetto di solidarietà, una virtù preziosa per la coesione sociale e l’organizzazione politica.

Antipatheia:

Etimologia: ἀντί (opposizione) + πάθος
Significato: Avversione, reazione negativa a uno stimolo.
Nell’antica Grecia era usata per descrivere un’avversione morale o un disappunto estetico.

L’evoluzione e la diversificazione della lingua e i cambiamenti nel tessuto sociale e culturale hanno influenzato l’interpretazione delle parole in luoghi ed epoche diverse, dall’antichità ad oggi.

La terminologia scientifica e tecnica ha adottato termini dal linguaggio comune, conferendo loro nuovi significati specialistici. Parliamo di neologismi e prestiti tra diverse lingue ed epoche, quando studiosi colti e istruiti di fenomeni scientifici creavano la terminologia partendo dal ricco contenuto lessicale dell’antico greco e del latino, ad esempio nella classificazione della biologia e della botanica.

Ecco perché la traduzione di questi termini in altre lingue può oggi portare ad alterazioni di significato, a causa dei diversi contesti culturali di riferimento e delle radici storiche. Un britannico prova l’empatia in modo diverso da un arabo o da un greco… e uno scienziato in modo completamente diverso!

Esempi:

Pathos: Nella scienza, può riferirsi a un processo o un fenomeno naturale.
Empatheia: nel greco moderno significa avversione.
Sympatheia: In psicologia, è interpretata come la capacità di comprendere le emozioni degli altri.
Antipatheia: In medicina, può indicare una reazione allergica.

Conclusione:

L’analisi etimologica e filologica rivela la ricca storia e le diverse interpretazioni di parole apparentemente identiche. L’evoluzione della lingua, i cambiamenti sociali e la traduzione in altre lingue modellano nuovi significati, arricchendo il vocabolario e le capacità di espressione. La linguistica studia proprio questi casi speciali di prestiti, registrando i diversi usi delle stesse parole in contesti culturali, sociali, politici, storici, religiosi differenti.

Evangelos Alexandris Andruzzos

Formatore, sociologo, giornalista, editore.
Consulente organizzazione e comunicazione.
Coordinatore di progettazione europea internazionale.

el.wiktionary.org/wiki/εμπάθεια

Απάθεια, Εμπάθεια, Συμπάθεια, αλλά και Αντιπάθεια!