Ο Επίκουρος και η τέχνη της επιτυχίας του βίου

Visualizzazioni dell'articolo: 9

Ο Επίκουρος και η τέχνη της επιτυχίας για σοβαρές σχέσεις, αξιόλογες φιλίες, ευτυχισμένο βίο

Ο Επίκουρος, αυτός ο διάσημος παγκοσμίως Έλληνας φιλόσοφος βρίσκεται πάντα στην επικαιρότητα. Ένας από τους αγαπημένους μας, πέρασε τη ζωή του καταλήγοντας σε συναρπαστικές απαντήσεις, αληθινές προφητείες στο μεγαλύτερο διαχρονικό παζλ που υπάρχει στην ανθρωπότητα: Τι κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους; Πώς εντοπίζεται και μετράται η ευτυχία; Πώς επιτυγχάνεται ένας ευτυχισμένος βίος;

Ο Επίκουρος γεννήθηκε γύρω στο 341 π.Χ. στη Σάμο. Στη διάρκεια της ζωής του ήταν κιόλας μυθικό πρόσωπο• το ίδιο και μετά τον θάνατό του. Σχεδόν όλα όσα ξέρουμε προέρχονται από έναν βιογράφο που έζησε πέντε αιώνες αργότερα. Ο Επίκουρος έφτασε στην Αθήνα σε ηλικία δεκαοκτώ ετών: ήταν η εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Όταν πέθανε ο Αλέξανδρος, ο Επίκουρος ακολούθησε τον πατέρα του στην περιοχή της Εφέσου για να επιστρέψει στην Αθήνα σε ηλικία τριάντα πέντε ετών. Τότε αγόρασε έναν κήπο ο οποίος έγινε το κέντρο της καινούργιας αθηναϊκής δημοκρατίας: άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα συναντιούνταν σ’ αυτόν τον τόπο και ζούσαν κοινοβιακά και χωρίς ιδιωτική περιουσία. Ακόμα και οι γυναίκες και οι σκλάβοι έρχονταν στον κήπο με αποτέλεσμα τη δυσαρέσκεια πολλών Αθηναίων οι οποίοι κουτσομπόλευαν τον Επίκουρο για τον αλλόκοτο τρόπο ζωής του κατηγορώντας τον για όργια.

Όμως όποιος μπήκε στον κήπο ξέρει ότι στην είσοδο ήταν γραμμένη η φράση: «Καλώς ήρθες ξένε. Ένας φιλόξενος οικοδεσπότης σε περιμένει με άφθονο ψωμί και νερό. Εδώ οι επιθυμίες σου δεν εξάπτονται αλλά ανακουφίζονται.» Ο Επίκουρος έμεινε εκεί μέχρι τον θάνατό του το 270 π.Χ., ο κήπος όμως επέζησε επί πέντε αιώνες.

Το ριζοσπαστικό και μοντέρνο στη θεωρία του Επίκουρου είναι το ότι βασίζεται σε όσα γίνονται αντιληπτά από τις υλικές αισθήσεις: μια σπάνια στάση στη φιλοσοφία.

Για τον Επίκουρο οι θεοί και η θρησκεία δεν παίζουν κανέναν ρόλο.

Ακόμα και ο θάνατος, έλεγε, δεν έπρεπε να υπερτιμάται στην καθημερινότητα: «Να σκέφτεσαι ότι ο θάνατος δεν είναι τίποτ’ άλλο από τη στέρηση των αισθήσεών μας…Όταν υπάρχουμε ο θάνατος δεν είναι εκεί κι όταν είναι εκεί δεν υπάρχουμε! («Επιστολή στον Μενοικέα»).

Η σχέση του Επίκουρου με τον κόσμο περιοριζόταν στο αισθητό: ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος έδινε μεγάλη αξία στη λογική αλλά αντί να στραφεί σε μια συνολική θεωρία της γνώσης όπως έκαναν οι περισσότεροι φιλόσοφοι, ενδιαφέρθηκε για το τι είναι μια επιτυχημένη ζωή στο περιορισμένο πλαίσιο των ανθρωπίνων δυνατοτήτων. Πίστευε ότι οι άνθρωποι είναι προγραμματισμένοι να έχουν αισθήσεις απόλαυσης, αλλά ότι οι περισσότερες απολαυστικές καταστάσεις –σεξ, φαγητό, αλκοόλ– δεν διαρκούν πολύ• τα νησιά της στιγμιαίας απόλαυσης, όπως η κραιπάλη οινοποσίας, συμποσίων, ερωτικών συνευρέσεων… δεν είναι ευτυχία, δεν γίνονται ήπειροι ευδαιμονίας. Οι καταστάσεις της ευτυχίας είναι περιορισμένες: καλό είναι να τις αξιοποιούμε, δεν πρέπει όμως να τις υπερτιμάμε.

Ο Επίκουρος δυσπιστούσε μπροστά στην αφθονία: ό,τι εμφανίζεται σε μεγάλη ποσότητα χάνει την αξία του. Το να φάμε αργά ένα κομμάτι τυρί ίσως προκαλεί μεγαλύτερη απόλαυση από τη συμμετοχή μας σε ένα πλούσιο συμπόσιο. Για να αυξήσουμε τη χαρά της ζωής είναι απαραίτητο να απαλλαγούμε από την παιδιάστικη επιθυμία της αφθονίας, από το «όλο και περισσότερο». Πρέπει να ρυθμίζουμε τις ανάγκες μας έτσι ώστε να παρατείνεται η απόλαυση.

Ο Επίκουρος πρότεινε να αποφεύγουμε τις ανώφελες αγωνίες, να συγκρατούμε τις φιλοδοξίες και να ελέγχουμε τις επιθυμίες μας για πολυτέλεια, χρήμα και περιουσία. Σκοπός της φιλοσοφίας του ήταν η ανεξαρτησία του ατόμου από τα υλικά πράγματα και η καλλιέργεια της φιλίας την οποία θεωρούσε παράγοντα ευτυχίας.

Ο επικούρειος είναι ένα ισορροπημένο άτομο που αντλεί ευτυχία από τις μικρές χαρές της ύπαρξης, που ξέρει να καταπολεμά τους φόβους του και που ζει αρμονικά με τους άλλους: ο Επίκουρος δεν ήταν τέρας της κραιπάλης – κάθε άλλο.

Σήμερα, συναντάμε τις ιδέες του στην κοινωνιολογία που ερευνά τα κριτήρια που πρέπει να πληρούνται στις πραγματικές συνθήκες ζωής και όχι στις φιλοσοφικές, ηθικολογικές, μεταφυστικές πλάνες, για να είναι ευτυχισμένος ένας άνθρωπος. Δεν αρκεί να είναι κάποιος υγιής, χωρίς άγχος και προβλήματα για να είναι ευτυχισμένος: η ευτυχία χρειάζεται δουλειά• ενεργητικότητα στο μυαλό και στο σώμα, αλλαγές, ερεθίσματα, στόχους για πρόοδο, ατομική και συλλογική.

Επίσης χρειάζεται κοινωνική ζωή, ικανοποιητικές σχέσεις με ανθρώπους, υγιή και ευχάριστη σεξουαλικότητα, αλληλεγγύη στην κοινότητα, τακτική συμβίωση στον Κήπο Φιλίας.

Ο κανόνας είναι η συγκέντρωση στις μικρές απολαύσεις με όλες μας τις αισθήσεις προκειμένου να μην αφήνουμε τις καλές στιγμές να γλιστρούν ανέπαφα, να χάνονται άσκοπα. Αφορά τις ρεαλιστικές προσδοκίες: όταν έχουμε υπερβολικές απαιτήσεις από τον εαυτό μας, ή ζητάμε πολύ λίγα, οδηγούμαστε σε κατάσταση χωρίς ικανοποίηση.

‘Αλλος βασικός κανόνας: οι θετικές σκέψεις. Έχουν γραφτεί πολλά για το πώς μας επηρεάζουν η θετικότητα, η αρνητικότητα, ή το να παίρνουμε τον εαυτό μας υπερβολικά στα σοβαρά ή στον χαβαλέ και να μας λείπει η επιείκεια και το χιούμορ. Να μην υπερβάλλουμε στην επιδίωξη της ευτυχίας: Οι επικούρειοι, όπως και οι σύγχρονοι σύμβουλοι της ευτυχίας, λένε πως πρέπει να δεχόμαστε ό,τι δεν μπορούμε να αλλάξουμε, να συμβιώνουμε με το πρόβλημα χωρίς να παρουτούμαστε από τη ζωή. Πράγμα που αφήνει αναπάντητο το ερώτημα ποιο είναι το περιθώριο δράσης που έχουμε ως άτομα: μπορούμε να γίνουμε ευτυχισμένοι;

Από φιλοσοφική άποψη απαντήσεις υπάρχουν• από κοινωνική όμως παραμένουν πολλές εκκρεμότητες. Διότι πρέπει η πολιτεία να εξοπλιστεί με την κατάλληλη νοοτροπία σεβασμού στην ιδιαιτερότητα, να αποδεχτεί πλήρως τη συμπληρωματικότητα, να μην κάνει διακρίσεις, να προσφέρει αλληλεγγύη ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ξεχωριστού ατόμου, ακόμα και αν υποφέρει για λόγους υγείας ή κοινωνικού αποκλεισμού.

Επιμέλεια κειμένου και παρουσίασης: