https://www.deepl.com/ <<< Traduzioni di qualità per sempre, con un solo click!
Είναι ανώτερος ο ελληνικός, ο ιταλικός, ή κάποιος άλλος πολιτισμός;
Επιγραμματική κοινωνιολογική ανάλυση: Η δογματική διαπαιδαγώγηση και η απομόνωση του ατόμου
1. Η κοινωνικοποίηση της ατομικότητας και του φόβου
Από τα πρώτα στάδια της ζωής, το άτομο ενσωματώνει τις αξίες και τις ιεραρχίες του κοινωνικού συνόλου στο οποίο γεννιέται (imprintig). Η εκπαίδευση, η οικογένεια και οι θεσμοί μεταδίδουν μια “δογματική” αντίληψη της πραγματικότητας, αρχαϊκού τύπου όπως περιέγραψε σοφά ο Κικέρων στο στοιχειωμένο τρίπτυχο, “ΠΑΤΡΙΣ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ”, όπου:
-
Το ατομικό συμφέρον προάγεται ως πρωταρχικό (π.χ. ακαδημαϊκή ή επαγγελματική επιτυχία ως μηδενισμός των άλλων).
-
Η ομαδική ταυτότητα (εθνική, θρησκευτική, πολιτισμική) κατασκευάζεται ως ανώτερη έναντι των “άλλων”, ενισχύοντας την ψευδαίσθηση της διαχωριστικότητας.
Αυτή η διαδικασία τροφοδοτεί στερεότυπες συμπεριφορές, αναπαράγει διαρκώς απερισκεψίες:
-
Ατομικισμός: Η αντίληψη ότι η προσωπική επιτυχία εξαρτάται από τον ανταγωνισμό, όχι από τη συνεργασία.
-
Ομαδικός εθνοκεντρισμός – τοπικισμός – οικογενειοκρατία: Η πεποίθηση ότι η δική μου ομάδα (πόλη, έθνος, θρησκεία, οικογένεια, φάρα…) έχει εγγενή ανωτερότητα.
2. Ο πρωτόγονος φόβος και η σύγχρονη αποξένωση
Οι κοινωνικές δομές εξουσίας συχνά εκμεταλλεύονται πρωτόγονα ενστικτώδη σύνδρομα, μέσω συστηματικής προπαγάνδας, οργάνωσης της πολιτείας και εξαναγκασμού σε μαζική χειραγώγηση, όπως:
-
Ο φόβος του “άγνωστου” (ξενοφοβία), που στη σύγχρονη εποχή εκφράζεται ως ρατσισμός ή μισαλλοδοξία.
-
Η ανάγκη για ασφάλεια μέσω της εξουδετέρωσης του “διαφορετικού”, μια λογική που αντιστοιχεί στην παλαιολιθική άμυνα της σπηλιάς.
Η ξενοφοβία αντανακλά βαθιά ριζωμένους φόβους και αισθήματα εχθρότητας απέναντι στον ‘Αλλο’, ο οποίος γίνεται αντιληπτός ως ένας ‘Ξένος’ σε σχέση με την ομάδα που ανήκει κανείς. Μετά τη δεκαετία του 1980 και τη ραγδαία παγκοσμιοποίηση των αγορών, της κινητικότητας χρήματος, ανθρώπων στον πλανήτη και της τεχνολογίας της επικοινωνίας, η Ευρώπη βίωσε την επανεμφάνιση της ξενοφοβίας. Το αίσθημα απειλής της εθνικής, ακόμα και τοπικής ταυτότητας, ακόμα και στα πλαίσια της παράδοσης του χωριού, όπως και της εθνο-πολιτισμικής κοινότητας, ενεργοποιήθηκε και ανακίνησε αρνητικά συναισθήματα και την εχθρότητα κατά των ‘ξένων’. Η μεγάλη ύφεση της συστημικής τραπεζικής χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2009 και η επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών στις χώρες που χτυπήθηκαν, δημιούργησαν το κατάλληλο έδαφος για την ανάδειξη ενός νέου κύματος ξενοφοβίας που σήμερα εκδηλώνεται με κραυγές απελπισίας λαϊκών αποπολιτικοποιημένων στρωμάτων με ροπή στον λαϊκισμό.
Στην πραγματικότητα, όμως, η ανθρωπότητα έχει εξελιχθεί σε ένα διασυνδεδεμένο πολυπολικό σύστημα αλληλεπίδρασης, όπου:
-
Οι οικονομικές και πολιτισμικές ανισότητες δεν μπορούν να διατηρηθούν με βάση παλαιούς διαχωρισμούς ισχύος του τρόμου, κεκτημένα και προνόμια, υπό την απειλή των υπερόπλων των ιμπεριαλιστικών επεκτατικών δυνάμεων.
-
Η βίαιη άμυνα (φυσική ή ιδεολογική) ενάντια στη “διαφορετικότητα” είναι αντιπαραγωγική, αυτοκαταστροφική, καθώς η πρόοδος εξαρτάται από τη συνύπαρξη και τη συνεργασία.
Η διασταύρωση γονιδίων και μιμιδίων είναι ο κανόνας της ζωής, ο πλουραλισμός της διασταύρωσης, ο αέναος εμπλουτισμός.
3. Το παράδοξο της ελευθερίας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης
Το άτομο σήμερα αντιμετωπίζει μια διαλεκτική αντίφαση:
-
Από τη μια, πιστεύει ότι ελέγχει τις επιλογές του (π.χ. οικονομικές, πολιτικές, πολιτισμικές, θρησκευτικές…).
-
Από την άλλη, δεν έχει πραγματικό έλεγχο πάνω στις συλλογικές συνέπειες των πράξεών του (π.χ. πώς χρησιμοποιείται το κεφάλαιό του που έχει καταθέσει σε τράπεζα, ή ποιος επηρεάζεται από τις πολιτικές που ψηφίζει).
Αυτή η ψευδαίσθηση της αυτονομίας οδηγεί σε:
-
Αποπολιτικοποίηση: Η παθητική αποδοχή των κοινωνικών, συμβατικά προκαθορισμένων ρόλων, χωρίς κριτική σκέψη και άγνοια κινδύνου.
-
Εσωτερικευμένη ατομικιστική ηθική: “Εγώ και οι δικοί μου πρώτα…”, με μπούσουλα τη διαφθορά, αγνοώντας τη δυναμική της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης.
4. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση ως αντιδοτροφή
Για να διαλυθούν οι δογματικές προκαταλήψεις, απαιτείται μια δια βίου συλλογική επανεκπαίδευση που:
-
Αποδομεί τα στερεότυπα της “ανωτερότητας” ενός ατόμου, μιας ομάδας, έναντι των άλλων.
-
Ενισχύει την κριτική σκέψη, ώστε το άτομο να αναγνωρίζει ότι η ταυτότητά του δεν εξαρτάται από την εξάλειψη του “άλλου”, αντίθετα μάλιστα, η ταυτότητα στον καθένα μας δίνεται – αναγνωρίζεται από τους άλλους!
-
Προωθεί την ηθική της αλληλεγγύης, με βάση την αναγνώριση ότι οι σύγχρονες απειλές (κλιματική αλλαγή, οικονομικές κρίσεις, διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής, κοινωνικός αποκλεισμός, μεγιστοποίηση της φτώχειας…) απαιτούν συλλογικές λύσεις.
Συμπέρασμα: Από τον φόβο στη συνύπαρξη
Η ξενoφοβία, ο ατομικισμός και η ιδεολογική μισαλλοδοξία δεν είναι φυσικές καταστάσεις, αλλά προκατασκευασμένες συμπεριφορές, προκαταλήψεις που ενισχύονται μέσω μιας δογματικής διαπαιδαγώγησης που καταργεί την κριτική σκέψη και απαξιώνει τη γνώση. Η πρόκληση του 21ου αιώνα είναι η μετάβαση από μια λογική φυλής/φυλακής (όπου η ασφάλεια εξαρτάται από την απομάκρυνση του “άλλου”) σε μια λογική του κοινού (όπου η επιβίωση εξαρτάται από την ενότητα στην πολυμορφία).
Ο δρόμος προς μια πραγματικά δημοκρατική κοινωνία περνά από την απομάκρυνση των φανταστικών φραγμών που μας χωρίζουν και μας οδηγούν στην ηλιθιότητα της ιδιώτευσης.
Ευάγγελος Αλεξανδρής Ανδρούτσος
Κοινωνιολόγος – Κοινωνιοθεραπευτής – project manager Τρίτου Τομέα
