Θεματικό λεξικό των ουσιαστικών της λαογραφίας – Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου
Δημήτρης Λιθοξόου
Για τη συγκέντρωση της λεξικολογικής βάσης αυτής της μελέτης, αποδελτιώθηκαν 55 χειρόγραφα λαογραφίας, εργασίες φοιτητών της φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (της περιόδου 1966-1984), που περιέχουν γλωσσικό-λαογραφικό υλικό για 47 χωριά της Πελοποννήσου, καθώς επίσης το τρίτομο Λεξικό της Τσακώνικης Διαλέκτου του Θανάση Κωστάκη (της Ακαδημίας Αθηνών), για τρία τσακώνικα χωριά.
Κύριο κριτήριο επιλογής των χειρογράφων υπήρξε η μη ή η ελάχιστη σχολική μόρφωση των αφηγητών που καταγράφονται από τους φοιτητές-ερευνητές και η όσο το δυνατόν πιστή αντιγραφή του λαϊκού λόγου τους.
Η εντοπιότητα των αφηγητών και η διαχρονική παραμονή τους στον οικισμό, υπήρξε ένα ακόμη σημαντικό κριτήριο επιλογής των κειμένων. Δεν εξετάστηκαν χωριά όπου οι κάτοικοί τους είναι αρβανίτικης καταγωγής.
Τα λόγια στοιχεία, που εμφανίζονται στις αφηγήσεις (και αποτελούν προφανώς ακούσματα από μορφωμένους συχωριανούς, το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση), δεν καταγράφονται εδώ.
Λόγω της άνισης έκτασης των χειρογράφων, που ποικίλουν από μερικές δεκάδες ως και εκατοντάδες σελίδες, κάθε χωριό εμφανίζεται στην έρευνα με μικρότερο ή μεγαλύτερο αριθμό λέξεων.
Από αυτό το λεξικό των ουσιαστικών, απουσιάζουν κάποιες συχνές λέξεις του καθημερινού λόγου που δεν υπάρχουν στα καθιερωμένα κεφάλαια της λαογραφικής έρευνας (όπως λόγου χάρη όσα αφορούν την ερωτική ζωή).
Για την καλύτερη παρουσίασή του, το λεξικό είναι χωρισμένο σε 48 θεματικές ενότητες. Σε κάθε ενότητα, οι λέξεις ταξινομούνται σύμφωνα με το πλήθος εμφάνισής τους (σε μία φθίνουσα ταξινόμηση). Τα λήμματα ανέρχονται σε 4,6 χιλιάδες και τα συνώνυμα σε 10,4 χιλιάδες.
Τα περισσότερα λήμματα αρχίζουν με λέξη της δημοτικής και ακολουθούν τα αντίστοιχα πελοποννησιακά συνώνυμα (μαζί με το άρθρο). Συνήθως το πρώτο συνώνυμο είναι το ίδιο με την αρχική λέξη της δημοτικής. Αυτό συμβαίνει γιατί η διαμόρφωση της κοινής δημοτικής στην Αθήνα, τις πρώτες δεκαετίες μετά την ανακήρυξή της σε πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους, επηρεάστηκε καθοριστικά από τη διάλεκτο που μιλούσε το μεγάλο πλήθος των Μοραϊτών που μετοίκησε στη ραγδαία αναπτυσσόμενη πόλη. Από τη μελέτη του υλικού ωστόσο φαίνεται πως μοραΐτικα και δημοτική δεν ταυτίζονται.
Τα τσακώνικα εξετάζονται εδώ λόγω της γεωγραφικής ένταξης στον πελοποννησιακό χώρο. Διαλεκτικά ωστόσο, όπως γίνεται φανερό, παρουσιάζουν μεγάλη απόκλιση από τα μοραΐτικα.
Ορισμένα λήμματα, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, συνοδεύονται με αντίστοιχους γλωσσικούς χάρτες.
Για χρηστικούς λόγους, την κατανόηση δηλαδή των λημμάτων και των χαρτών από ένα ευρύτερο κοινό (εκτός των ειδικών), χρησιμοποιώ τη σύγχρονη ορθογραφία της κοινής γλώσσας και όχι το διεθνές φωνητικό αλφάβητο (που αποδίδει ακριβώς την προφορά).
Τέλος, οι ενδείξεις Swadesh list, Buck list (Carl Darling Buck, A dictionary of selected synonyms in the principal Indo-European languages) και ALE (Atlas Linguarum Europae), στην αρχή κάποιων λημμάτων, σημειώνουν πως οι έννοιες αυτές περιλαμβάνονται στις προαναφερόμενες λίστες γλωσσικής συγγένειας ή γλωσσογεωγραφίας.
Πηγή: lithoksou.net/2022/11/dialektika%20tis%20Peloponnsou.html
