Η εξέλιξη του θεσμού του γάμου

https://www.deepl.com/ <<< Traduzioni accurate con un solo click per sempre!

Η εξέλιξη του θεσμού του γάμου και οι προβληματικές του μορφές σε θρησκόληπτες κοινωνίες: Ελλάδα και Ιταλία σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη

Ο θεσμός του γάμου, ως κεντρικός πυλώνας της οικογενειακής δομής, έχει υποστεί σημαντικές μεταβολές στις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες. Σε χώρες με ισχυρή θρησκευτική επιρροή, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, αυτές οι αλλαγές συχνά έρχονται σε σύγκρουση με τις παραδοσιακές αξίες, δημιουργώντας κοινωνικές και νομικές εντάσεις. Αντίθετα, σε λιγότερο θρησκευόμενες ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. Σκανδιναβία, Ολλανδία), οι νέες μορφές συμβίωσης έχουν γίνει ευρύτερα αποδεκτές χωρίς ισχυρές αντιδράσεις.

---

1. Παραδοσιακός γάμος vs. σύγχρονες μορφές συμβίωσης

Α. Η θρησκευτική και κοινωνική βαρύτητα του γάμου

Στην Ελλάδα και την Ιταλία, ο γάμος παραμένει βαθιά δεμένος με την Ορθόδοξη και Καθολική θρησκεία αντίστοιχα.

• Θρησκευτικός γάμος:
  • Στην Ελλάδα, ο θρησκευτικός γάμος είναι ακόμα η πλειοψηφική μορφή (53% το 2023), ενώ στην Ιταλία έχει μειωθεί σημαντικά (34,6%).
  • Οι θρησκευτικοί θεσμοί αντιτίθενται σε αλλαγές που αφορούν το διαζύγιο, τους ομόφυλους γάμους και τις εναλλακτικές μορφές συμβίωσης.
• Κοινωνική πίεση:
  • Η οικογένεια εξακολουθεί να θεωρείται θεμέλιο της κοινωνίας, με ισχυρές προσδοκίες για γάμο και παιδογονία.
  • Οι μη συμβατικές μορφές σχέσεων (π.χ. συμβίωση χωρίς γάμο, ομόφυλα ζευγάρια) συναντάνε κοινωνικό στίγμα, ιδιαίτερα σε μικρότερες πόλεις και αγροτικές περιοχές.

Β. Η άνοδος των εναλλακτικών μορφών συμβίωσης

• Σύμφωνα συμβίωσης:
  • Στην Ελλάδα, τα σύμφωνα συμβίωσης αυξήθηκαν κατά 17,4% το 2023, με νομική αναγνώριση ομόφυλων ζευγαριών από το 2024.
  • Στην Ιταλία, τα civil unions unioni civili (2016) δεν παρέχουν ίσα δικαιώματα με τον γάμο (π.χ. απαγόρευση τεκνοθεσίας).
• Πολιτικοί γάμοι:
  • Στην Ιταλία, οι πολιτικοί γάμοι είναι πιο συνηθισμένοι (65,4%), ενώ στην Ελλάδα εξακολουθούν να είναι λιγότεροι (47%), αλλά αυξάνονται.

---

2. Προβληματικές μορφές και ηθικές συγκρούσεις

Α. Διαζύγιο και κοινωνικές αντιδράσεις

• Στην Ελλάδα, τα διαζύγια αυξάνονται (37,5 ανά 100 γάμους το 2023), αλλά το 80% είναι συναινετικά, γεγονός που δείχνει μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση της σύγχρονης οικογένειας.
• Στην Ιταλία, το διαζύγιο νομιμοποιήθηκε μόλις το 1970 και ακόμα υπάρχουν κοινωνικές αντιδράσεις, ιδιαίτερα σε θρησκευτικά συντηρητικά περιβάλλοντα.

Β. Ομόφυλοι γάμοι και LGBTI+ δικαιώματα

• Η Ελλάδα νομιμοποίησε τα ομόφυλα σύμφωνα συμβίωσης (2024), αλλά όχι τον πλήρη γάμο.
• Η Ιταλία δεν αναγνωρίζει τον ομόφυλο γάμο, και τα civil unions έχουν περιορισμένα δικαιώματα λόγω της ισχυρής αντίθεσης της Καθολικής Εκκλησίας.
• Σε αντίθεση, χώρες όπως η Ισπανία (2005) και η Γερμανία (2017) έχουν νομιμοποιήσει τον ομόφυλο γάμο χωρίς σημαντικές κοινωνικές αναταραχές.

Γ. Πόλωση γύρω από μη συμβατικές μορφές σχέσεων

• Πολυγαμία/διγαμία:
  • Απαγορεύεται ρητά και στις δύο χώρες, αλλά σε ορισμένες μετανaστευτικές κοινότητες (π.χ. μουσουλμανικές) υπάρχουν ανεπίσημες περιπτώσεις ανοχής.
  • Σε αντίθεση, σε χώρες όπως η Ολλανδία, υπάρχει μεγαλύτερη ανοχή σε μη παραδοσιακές οικογενειακές δομές, όπως οι πολυγαμικές και ανοιχτές σχέσεις.
• Ελεύθερη συμβίωση χωρίς γάμο:
  • Στην Ελλάδα και την Ιταλία, η συμβίωση χωρίς γάμο συναντά ακόμη κάποιο κοινωνικό στίγμα, ενώ στη Βόρεια Ευρώπη είναι ευρέως αποδεκτή.

---

3. Εξέλιξη της δικαιωματικής κουλτούρας: Αυτοδιάθεση vs. κοινωνικός έλεγχος

Α. Ατομική ελευθερία vs. κοινωνικές προσδοκίες

• Σε λιγότερο θρησκευόμενες χώρες (π.χ. Σουηδία, Δανία), η επιλογή συμβίωσης είναι κυρίως ατομική απόφαση, χωρίς ισχυρή κοινωνική πίεση.
• Στην Ελλάδα και την Ιταλία, ο γάμος εξακολουθεί να συνδέεται με την οικογενειακή τιμή και την κοινωνική αποδοχή.

Β. Νομική προστασία vs. κοινωνική καταδίκη

• Νομική προστασία:
  • Η Ελλάδα έχει κάνει βήματα προς την αναγνώριση ποικιλόμορφων οικογενειών (ομόφυλα ζευγάρια, συμβίωση).
  • Η Ιταλία υστερεί λόγω της πολιτικής επιρροής του Βατικανού.
• Κοινωνική καταδίκη:
  • Οι μη συμβατικές επιλογές (π.χ. ομόφυλα ζευγάρια, πολυγαμικές πρακτικές) συχνά αντιμετωπίζουν εχθρότητα σε θρησκευτικά συντηρητικά περιβάλλοντα.

Η Ελλάδα και η Ιταλία, ως βαθιά θρησκευόμενες χώρες, βρίσκονται σε μια δύσκολη μεταβατική φάση ανάμεσα στην παράδοση και τη σύγχρονη ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Ενώ η Ελλάδα κινείται προς μεγαλύτερη απελευθέρωση (ομόφυλα δικαιώματα, αύξηση συμβάντων συμβίωσης), η Ιταλία παραμένει πιο συντηρητική λόγω της ισχυρής θρησκευτικής επιρροής.

Σε αντίθεση, η Βόρεια και Δυτική Ευρώπη έχουν υιοθετήσει μια πιο ατομοκεντρική προσέγγιση, όπου η ελευθερία της επιλογής υπερτερεί των κοινωνικών προσδοκιών. Η μελλοντική εξέλιξη θα εξαρτηθεί από το πόσο γρήγορα οι θρησκευτικές κοινωνίες θα προσαρμοστούν στις νέες οικογενειακές πραγματικότητες.

Σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά στατιστικά στοιχεία (Eurostat), υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ της Ελλάδας και της Ιταλίας όσον αφορά τους γάμους, τα σύμφωνα συμβίωσης και τα διαζύγια. Παρακάτω παρατίθενται οι κύριες συγκρίσεις:

1. Γάμοι (θρησκευτικοί vs. πολιτικοί)

• Ελλάδα (2023):
  • Σύνολο γάμων: 40.351
    • Θρησκευτικοί: 21.402 (53%)
    • Πολιτικοί: 18.949 (47%)
  • Μείωση 6,9% σε σχέση με το 2022.
• Ιταλία (2022, τελευταία διαθέσιμα στοιχεία):
  • Σύνολο γάμων: 189.445
    • Θρησκευτικοί: 65.600 (~34,6%)
    • Πολιτικοί: 123.845 (~65,4%)
  • Σημαντική πτώση γάμων τα τελευταία χρόνια (π.χ., -12% από το 2019).

Σύγκριση:

• Στην Ιταλία οι πολιτικοί γάμοι είναι πιο συνηθισμένοι (65,4%) σε σύγκριση με την Ελλάδα (47%).
• Και στις δύο χώρες παρατηρείται μείωση των γάμων, αλλά η πτώση είναι πιο έντονη στην Ιταλία.

---

2. Σύμφωνα συμβίωσης (ομόφυλα & ετερόφυλα ζευγάρια)

• Ελλάδα (2023):
  • Σύνολο συμβάντων συμβίωσης: 15.069 (+17,4% από το 2022)
    • Ομόφυλα ζευγάρια: 383 (262 ανδρών, 121 γυναικών)
  • Νομική αναγνώριση από το 2015 (ετερόφυλα) και 2024 (ομόφυλα).
• Ιταλία (2022):
  • Σύνολο συμβάντων συμβίωσης: ~10.000 (εκτίμηση)
  • Ομόφυλα ζευγάρια: Νομικά αναγνωρισμένα από το 2016 (αλλά περιορισμένα δικαιώματα).
  • Λιγότερο διαδεδομένα από την Ελλάδα λόγω ισχυρής θρησκευτικής επιρροής.

Σύγκριση:

• Η Ελλάδα έχει υψηλότερη ανάπτυξη σε σύμφωνα συμβίωσης (+17,4%) σε σχέση με την Ιταλία.
• Τα ομόφυλα ζευγάρια έχουν μεγαλύτερη νομική προστασία στην Ελλάδα μετά τη νομοθετική αναγνώριση του 2024.

---

3. Διαζύγια

• Ελλάδα (2023):
  • Σύνολο διαζυγίων: 15.114 (+4,4% από το 2022)
  • 80,8% συναινετικά, 13,5% κατ’ αντιδικία.
  • 66,1% αφορούσε γάμους με διάρκεια 10+ έτη.
  • Αναλογία διαζυγίων ανά 100 γάμους: 37,5 (2023).
• Ιταλία (2022):
  • Σύνολο διαζυγίων: ~82.000
  • 60-70% συναινετικά.
  • Αναλογία διαζυγίων ανά 100 γάμους: ~43 (υψηλότερη από Ελλάδα).

Σύγκριση:

• Η Ιταλία έχει υψηλότερη αναλογία διαζυγίων (43 ανά 100 γάμους) σε σχέση με την Ελλάδα (37,5).
• Και στις δύο χώρες τα συναινετικά διαζύγια είναι η πλειοψηφία, αλλά στην Ελλάδα φτάνουν το 80%.

---

4. Θεσμική αναγνώριση οικογενειακών σχέσεων

• Ελλάδα:
  • Αναγνώριση ομόφυλων συμβάντων συμβίωσης (2024).
  • Δυνατότητα τεκνοθεσίας για ομόφυλα ζευγάρια (περιορισμένη).
• Ιταλία:
  • Ομόφυλα ζευγάρια αναγνωρίζονται μόνο ως “civil unions” (από 2016), χωρίς δικαίωμα τεκνοθεσίας.
  • Ισχυρή αντίσταση από την Καθολική Εκκλησία.

Σύγκριση:

• Η Ελλάδα είναι πιο προοδευτική στην αναγνώριση ομόφυλων σχέσεων σε σύγκριση με την Ιταλία.

---

Συμπεράσματα

1. Οι πολιτικοί γάμοι είναι πιο συνηθισμένοι στην Ιταλία, ενώ στην Ελλάδα οι θρησκευτικοί παραμένουν σημαντικοί.
2. Τα σύμφωνα συμβίωσης αυξάνονται ραγδαία στην Ελλάδα, ενώ στην Ιταλία εξακολουθούν να είναι λιγότερο διαδεδομένα.
3. Τα διαζύγια είναι περισσότερα στην Ιταλία, αλλά και στις δύο χώρες επικρατούν τα συναινετικά.
4. Οι ομόφυλες σχέσεις έχουν καλύτερη νομική προστασία στην Ελλάδα μετά τις πρόσφατες νομοθετικές αλλαγές.

Κοινωνιολογικό συμπέρασμα: Ο γάμος ως ρευστός κοινωνικός θεσμός ανάμεσα σε παράδοση και απελευθέρωση

Ο γάμος, ως κοινωνικός θεσμός, δεν είναι μια στατική, θεϊκά θεσμοθετημένη δομή, αλλά ένα δυναμικό φαινόμενο που επηρεάζεται από ιστορικές, οικονομικές και βιοκοινωνικές συνθήκες. Σε κοινωνίες με ισχυρή θρησκευτική κληρονομιά, όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, παρατηρείται μια διχαστική τάση ανάμεσα στην παράδοση και τη σύγχρονη ατομικιστική ελευθερία.

1. Από τον ιεροκρατικό έλεγχο στην ατομική αυτοδιάθεση

• Η θρησκευτική ηθική (Καθολική, Ορθόδοξη) ιστορικά επέβαλλε τον γάμο ως μοναδικό νόμιμο μοντέλο, συνδέοντάς τον με θεοκρατικές αφηγήσεις.
• Σήμερα, η βιοκοινωνική πραγματικότητα (αύξηση αστικοποίησης, οικονομικής αυτονομίας, επιστημονικού συγκριτισμού) απομυθοποιεί αυτές τις αφηγήσεις, μετατρέποντας τον γάμο σε μια συμβατική σύμβαση, όχι σε “μυστήριο”.

2. Η εξέλιξη ως φυσική ανάγκη

Οι κοινωνικές συμβάσεις εξελίσσονται βάσει:

• Βιολογικών αναγκών (π.χ. αναπαραγωγή, ασφάλεια).
• Οικονομικών πιέσεων (π.χ. κόστος διαβίωσης → μείωση γάμων).
• Ηθικής πλαστικότητας (π.χ. αποδοχή ομόφυλων ή ανοιχτών σχέσεων όταν δεν απειλούν την κοινωνική συνοχή).

Σε δημοκρατίες, οι θεσμοί οφείλουν να ακολουθούν —όχι να επιβάλλουν— τις αλλαγές. Η νομιμοποίηση των συμφώνων συμβίωσης στην Ελλάδα και η (ανεπαρκής) αναγνώριση των civil unions στην Ιταλία δείχνουν αυτή τη διαφοροποιημένη προσαρμογή.

3. Το παράδοξο της ελευθερίας vs. της κοινωνικής πίεσης

• Ιταλία: Ο ισχυρός θρησκευτικός έλεγχος καθυστερεί την απελευθέρωση (π.χ. απαγόρευση ομόφυλων γάμων).
• Ελλάδα: Η ταχύτερη κοινωνική εκκοσμίκευση επιτρέπει νομικές προόδους, αλλά η πατριαρχική υποστήριξη στον θρησκευτικό γάμο παραμένει.
• Σε σύγκριση με τη Βόρεια Ευρώπη, όπου ο γάμος έχει εκφυλιστεί σε μια προαιρετική διαδικασία, η Μεσόγειος εξακολουθεί να τον αντιλαμβάνεται ως καθήκον.

4. Το μέλλον: Αναγνώριση της πολυφωνίας

Οι σύγχρονες οικογενειακές μορφές (μονογονεϊκές, ομόφυλες, πολυμελείς κοινότητες) δεν είναι “απειλές”, αλλά επιλύσεις για νέες ανάγκες. Η δημοκρατική πολιτεία πρέπει:

• Να καταργήσει τα υπολείμματα ηθικού επεκτατισμού (π.χ. ποινικοποίηση της πολυγαμίας όταν είναι συναινετική).
• Να προστατεύσει δικαιώματα, όχι να επιβάλλει ηθικά προκατασκευασμένα μοντέλα.

Ο γάμος δεν εξαφανίζεται —> μεταμορφώνεται. Η Ελλάδα και η Ιταλία βρίσκονται σε μια μεταβατική φάση αντιπαράθεσης, όπου η θρησκευτική νοοτροπία συγκρούεται με την ανθρώπινη ποικιλομορφία. Η ιστορική τάση, ωστόσο, δείχνει ότι κανένας θεσμός δεν επιβιώνει με την καταστολή της ελευθερίας. Η κοινωνιολογική πρόβλεψη είναι ξεκάθαρη: οι θεσμοί που αρνούνται να εξελιχθούν θα γίνουν αρχαϊκές κατασκευές σε έναν κόσμο που απαιτεί ευελιξία, ανοιχτή νοοτροπία, εκσυγχρονισμό και προσαρμοστικότητα στο νέο κοινωνικό περιβάλλον.

Ευάγγελος Αλεξανδρής Ανδρούτσος